Verlatingsangst | HondenLot

Verlatingsangst - verlatingsproblemen

Laat ik dit stuk beginnen door te stellen dat verlatingsangst eigenlijk geen goede term is voor het gedrag wat hiermee bedoeld wordt. Wanneer mensen spreken over verlatingsangst bij honden, dan doelt men altijd op zorgelijk/ongewenst gedrag wat tot uiting komt wanneer de hond gescheiden is van zijn/haar gezinsleden. Verlating klinkt zwaar, maar het gaat mij vooral om dat tweede woord, angst. Angst is namelijk lang niet de enige emotionele categorie die dergelijk gedrag kan aandrijven. Sterker nog, in veel gevallen van verlatingsangst is er sprake van paniek, wat een ander soort emotie omvat en ook een ander doel dient dan angst. Angst heeft als doel om de hond te beschermen tegen bedreigingen. Angst is sterk gerelateerd aan een veiligheidsgevoel. Paniek heeft als doel om (voor de hond) zeer belangrijk contact te herstellen. Paniek is sterk gerelateerd aan sociale hechting en de mate van co-regulatie die gezinsleden kunnen bieden, wat overigens ook van invloed kan zijn op het algehele veiligheidsgevoel van de hond. Hoe veiliger (sterk vertrouwen, goede band!) de hond gehecht is, des te kleiner is de kans op paniek bij scheiding.

Naast paniek en angst kan er ook sprake zijn van frustratie, maar ook verlangen kan soms een rol spelen bij zorgelijk gedrag in afwezigheid van mensen. Echter, bij die laatste 3 categorieën hoeft het niet vanzelfsprekend te zijn dat het gedrag gerelateerd is aan de scheiding. Er kan ook iets anders meespelen of mee hebben gespeeld in het verleden.

Om te kunnen werken aan verbetering is het belangrijk om te bepalen welk type emotie het gedrag aandrijft, want de aanpak zal kunnen verschillen per emotionele categorie (meer lezen over de krachtige invloed van emoties op gedrag: klik hier).

Wat dat betreft zou het beter zijn om te spreken over problemen die gerelateerd zijn aan scheiding of: verlatingsproblemen. De onderliggende motivatie kan namelijk verschillen per individu (en per situatie).

Aanwijzingen voor verlatingsproblemen kunnen zijn:

Overmatige vocalisatie (blaffen, janken, piepen)
Sloopgedrag (gekras aan deuren, knaagwerk, graven in huis, het kapot trekken van spullen in huis, het verzamelen van spullen van gezinsleden)
Binnen plassen/poepen/overgeven
Het overal volgen van de mens(en), ook binnen in huis.
Onrust en/of hyperactiviteit voorafgaand aan en tijdens het alleen zijn.
Compulsief gedrag (overmatige vachtverzorging, ijsberen, rondjes draaien, zelfmutilatie).
Stress-signalen (hijgen, hoge vocalisatie, pootje liften, tongelen, kwijlen, trillen, bevriezen).
Niet eten tijdens het alleen zijn (bijvoorbeeld lekkernijen waar de hond normaal gesproken dol op is, die in de periode van alleen zijn niet aangeraakt worden).
Hyperactieve reacties bij thuiskomst waarbij het lang duurt voordat de hond weer ontspant

Bovenstaand gedrag kan verschillende onderliggende oorzaken hebben. Zo kan een hond bijvoorbeeld ook gaan blaffen of slopen bij gebrek aan mentale stimulatie, waardoor verveling kan ontstaan, wat kan leiden tot frustratie of verlangen gedreven gedrag. Een hond kan ook gezinsleden continu achtervolgen en graag in hun bijzijn willen zijn wanneer ze thuis zijn, zonder dat er sprake is van verlatingsproblemen.

Een voorbeeld van verlatingsproblematiek waarbij er sprake kan zijn van angst gedreven gedrag:

Een hond is een keer flink geschrokken van een donderklap tijdens een onweersbui in de afwezigheid van de eigenaar. De hond heeft deze angst-ervaring vervolgens gekoppeld aan de afwezigheid van de eigenaar in huis en sindsdien ervaart de hond hevige angst wanneer de eigenaar vertrekt/weg is. Voor een goede behandeling dient hier niet alleen gekeken te worden naar het alleen zijn, maar dient er ook een behandelplan opgesteld te worden voor de angst voor harde klappen (geluidsfobie). Er moet ook getest worden of deze hond de angst gekoppeld heeft aan het huis, want het zou ook zomaar kunnen dat deze hond wel kan ontspannen wanneer deze alleen gelaten wordt op een andere locatie!

Een voorbeeld van verlatingsproblematiek waarbij er sprake kan zijn van frustratie:

Een hond wordt opgesloten in een bench wanneer het gezin het huis verlaat. Hierbij wordt de hond beperkt in de mogelijkheden voor gedrag. De hond gaat flink tekeer in de bench. Bij een dergelijke casus moet er ook gekeken worden naar het gedrag van de hond wanneer deze niet wordt opgesloten in een kleine ruimte. Misschien is er geen sprake van paniek, maar sprake van zware frustatie, omdat de hond niet kan doen wat hij zou willen doen. In dat geval is er ander advies nodig!

Met bovenstaande geef ik al aan dat een betrouwbare gedragsanalyse complexer kan zijn dan verwacht. Wanneer je vermoed dat jouw hond lijdt aan verlatingsangst, schakel dan altijd een professionele, gediplomeerde en bijgeschoolde gedragstherapeut in die rekening houdt met het welzijn van de hond.

Hieronder wil ik nog even extra ingaan op gevallen waarbij er sprake is van paniek gedreven gedrag.

Paniek heeft als doel (functie) om belangrijk contact te herstellen. De hond is op die momenten zeer bezorgd en niet in staat om hier emotioneel van te herstellen (de emotionele reactie escaleert). Het kan eerder tot uiting komen wanneer een hond nooit heeft geleerd om zelfstandig te functioneren en moeite heeft met het zelfstandig reguleren van emotionele reacties. Voor emotionele stabiliteit en herstel is de hond afhankelijk geraakt van anderen (sterk vergelijkbaar met een pup die in de eerste weken compleet afhankelijk is van de moederhond). In deze gevallen speelt het probleem vaak al vanaf dat de hond een pup is.

Eenzelfde soort paniek kan ook op een latere leeftijd ontstaan na plotse veranderingen binnen de omgeving, huisindeling of binnen het huishouden (overlijden of geboorte) of na andere gebeurtenissen of veranderingen die een flinke emotionele impact op een hond kunnen hebben (denk aan verbouwingswerkzaamheden, onweer, vuurwerk, een verhuizing, adoptie uit een asiel, etc.).

Het is belangrijk om deze vorm van paniek te behandelen, omdat de ervaring gepaard gaat met veel stress. Wanneer een hond voor een langere tijd stress ervaart, wordt het welzijn van het dier aangetast. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor zowel de psychische als de fysieke gezondheid van de hond.

Over de behandeling van paniek

Een behandeling is zeker mogelijk, maar dit kost wel tijd en inzet. Onderstaande is niet bedoeld als behandelplan, maar als richtlijn en achtergrondinformatie.

Wat is er nodig om aan het probleem te kunnen werken:

Tijd, motivatie en boven alles: inzet.

Alleen volledige toewijding aan het behandelplan zal succes opleveren.

Management.

Je moet er voor zorgen dat de hond zo min mogelijk (liever geen) verschijnselen van stress of paniek ervaart tijdens de behandelperiode. Een hond zou tijdens dit proces dus liever niet alleen gelaten moeten worden (dit kan de behandeling negatief beinvloeden). Onder management valt o.a. het regelen van een betrouwbare oppas of het regelen van andere zaken die het behandelplan uitvoerbaar maken.

Technologie.

Het is een grote aanwinst dat we honden tegenwoordig gemakkelijk kunnen volgen en vastleggen op beeld. Denk hierbij aan webcams, smartphones, laptops, videorecorders, IP camera's, etc of aan Skype, Facetime of Zoom.

Optioneel: interactieve speeltjes en voerpuzzels bieden in sommige gevallen ondersteuning en kunnen het probleemoplossend vermogen (en de emotionele stabiliteit) van honden versterken. Ook levert het honden een voldaan gevoel op. Denk aan een Kong of doe-het-zelf-speeltjes zoals die op www.hersenwerkvoorhonden.nl

LET OP: deze middelen dienen niet te worden ingezet om een hond af te leiden tijdens vertrek of scheiding en hier worden dan ook GEEN therapie oefeningen aan gekoppeld.
NB: De mate van opwinding die (bij sommige honden) rondom voerpuzzels kan ontstaan kan ook een negatieve invloed hebben. Voerpuzzels dienen dan ook op maat van het individu aangepast te worden om frustratie te voorkomen. Schakel eventueel een professional in die jou gericht hierover kan adviseren.

Gedragstherapie & training op maat, waarbij de hond vanuit ontspanning vertrouwen opbouwt en ontspannen kan leren blijven tijdens geleidelijke blootstelling aan paniek-triggerende situaties. Schakel hiervoor een betrouwbare professional in!

Voldoende kennis over de lichaamstaal van honden met nadruk op stress-signalen.
Indien nodig, samenwerking met een dierenarts of een doorverwijzing naar veterinaire gedragsdeskundige wanneer de professional vermoed dat er behoefte is aan medische ondersteuning/medicatie.

Wat moet je niet doen? Bekende valkuilen/slecht advies:

Het is alleen kwestie van het rustig opbouwen van de tijd dat je weg bent.

Dit is een misvatting. De individuele hond bepaalt het meest succesvolle tempo, niet jouw stopwatch. Bovendien levert variatie in tijdsduur vaak betere resultaten op dan een systematische opbouw van tijd.

Je moet onopgemerkt verdwijnen, wanneer de hond het niet verwacht.

Dit is slecht advies dat zelfs averechtse gevolgen kan hebben op de hond. Probeer jouw hond nooit voor de gek te houden door stiekem te verdwijnen! Vertrouwen is de sleutel tot een ontspannen hond en tot succes.

Negeer de hond bij thuiskomst.

Het negeren van de hond is onnodig en kan zelfs een nare ervaring zijn, voor zowel hond als mens. Het is wel aan te raden dat de mens niet driftig contact opzoekt of enige vorm van hyperenthousiasme aanwakkert. Contact dat door de hond zelf opgezocht wordt, mag zeker op een rustige, positieve manier beantwoord worden.

Leg alle nadruk op lekkers en voer tijdens jouw afwezigheid.

Maak de hond niet afhankelijk van voer tijdens jouw afwezigheid! Waar Kongs, kluiven en voerpuzzels middelen zijn voor het opbouwen van positieve associaties, zelfvertrouwen en ontspanning, mag het niet zo zijn dat de ontspannen gesteldheid van een hond hier afhankelijk van raakt. Koppel jouw vertrek niet aan het verschijnen van voerpuzzels, dit kan een flinke valkuil opleveren (hoe reageert de hond wanneer de puzzel leeg is?). Er bestaan daarnaast ook gevallen waarbij de hond voerpuzzels koppelt aan scheiding en deze vervolgens niet meer ontspannen durft te onderzoeken.

Het gebruik van bestraffende middelen als anti-blafband of het straffen bij thuiskomst wanneer de hond ongewenst gedrag heeft vertoond.

Dit is niet alleen ineffectief, het is een bedreiging voor het welzijn van de hond als gezelschapsdier. Het bestraffen van angst/paniekreacties leidt alleen maar tot meer angst en paniek met kans op aangeleerde hulpeloosheid (een uitgeschakelde hond die niet meer communiceert) als gevolg.

Waar bestaat een professioneel behandelplan uit?

Wanneer er een betrouwbare hondenprofessional is ingeschakeld zal deze altijd een therapie op maat opstellen, waarin rekening wordt gehouden met het leer- en hersteltempo van de betreffende hond. De volgende fases zullen aan bod komen:

Het vergroten van het zelfvertrouwen van de hond, bijvoorbeeld via interactieve spellen en oefeningen.
Indien nodig (afhankelijk van het huishouden), het creëren en waarborgen van een veilige, fijne plek in huis, een comfortabele plek met positieve associaties.
Informatie en/of studiemateriaal over de lichaamstaal van honden met nadruk op het herkennen van conflict- en stresssignalen.
Het aanwakkeren van een gevoel van vertrouwen bij de hond door actief te reageren op signalen die de hond afgeeft voordat bezorgdheid en paniek 'toeslaat'.
Een stappenplan waarin gebruik wordt gemaakt van systematische desensitisatie, waar nodig aangevuld met counter conditionering op eventuele nodige punten die per individu kunnen verschillen. Denk hierbij aan blootstelling aan bewegingen, het uit het zicht gaan, tot en met uit het huis gaan.
Afhankelijk van de hond en situatie (dit is niet altijd nodig) moeten soms ook geleidelijk vertreksignalen systematisch gedesensitizeerd worden.

Hoe lang duurt zo’n behandeling?

Dit vraagt iedereen zich als eerste af, een professional kan daar echter geen antwoord op geven (eerst zal uitgezocht moeten worden wat er precies bij het individu speelt!). Echter, ga bij paniek gedreven gedrag eerder uit van maanden dan van weken. Er zijn honden die binnen een aantal weken al zo hard vooruit gaan dat mensen al een tijdje de deur uit kunnen. Er zijn ook gevallen die een langdurige periode van training nodig hebben. Dit verschilt per hond, per situatie en per mens. Het is niet zo dat een hond met extreme verschijnselen ook automatisch een langere behandeling nodig heeft. Ook kan een hond die al jaren lang lijdt aan verlatingsangst sneller behandeld zijn dan een hond die pas kort symptomen laat zien. Kortom: denk hier niet over na en ga de uitdaging aan. Jouw hond zal jou laten zien hoeveel tijd er nodig is.

Laat je niet ontmoedigen door de stappen die nodig zijn om de paniek te behandelen. Het draait vooral om kleine stappen en de focus moet liggen op vooruitgang, niet op het eindresultaat. Wanneer je een professioneel behandelplan volgt onder goede begeleiding, dan zul je dit zeker bereiken.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, bijgewerkt naar nieuwe inzichten in 2021. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Referenties:

Appleby, D., Pluijmakers, J. (2003). Separation anxiety in dogs The function of homeostasis in its development and treatment. The Veterinary Clinics Small Animal Practice 33, pp. 321-344
Malena DeMartini, Treating Seperation Anxiety in Dogs, 2014
Malena DeMartini, Seperation Anxiety in Dogs, 2020
Mills, D., Braem Dube, M., & Zulch, H. (2013). Stress and Pheromonatherapy in Small Animal Clinical Behaviour. Oxford: Wiley Blackwell.

Meer lezen m.b.t. gedragstherapie:

Artikelen van HondenLot van A tot Z