Verlatingsangst

Laat ik dit stuk beginnen door vast te stellen dat verlatingsangst eigenlijk geen goede term is voor het probleemgedrag wat hiermee bedoeld wordt. Wanneer mensen spreken over verlatingsangst bij honden, dan doelt men altijd op gedragsproblemen die tot uiting komen wanneer de hond gescheiden is van zijn/haar mensen. De term ‘verlating’ klinkt misschien te zwaar, maar het gaat mij vooral om dat tweede woord, angst. Angst is namelijk niet de enige emotie die dit probleemgedrag in gang kan zetten. Sterker nog, in de meeste gevallen van verlatingsangst is er sprake van paniek, wat een ander emotioneel systeem omvat en ook een ander doel dient dan angst. Angst heeft als doel de hond te beschermen tegen bedreigingen. Paniek heeft als doel om (voor de hond) zeer belangrijk contact te herstellen. Wat dat betreft zou verlatingspaniek een betere term zijn, hoewel dit de lading misschien ook nog niet helemaal dekt.

Naast paniek, kan er ook sprake zijn van angst of van frustratie, maar ook verlangen kan soms een rol spelen bij probleemgedrag in afwezigheid van mensen. Echter, bij die laatste 3 systemen hoeft het niet vanzelfsprekend te zijn dat het gedrag gerelateerd is aan de scheiding. Er kan ook iets anders meespelen of mee hebben gespeeld in het verleden.

Om gedragsproblemen goed te behandelen is belangrijk om te bepalen welk emotioneel systeem (of welke systemen) het probleemgedrag aansturen, want de aanpak zal per emotioneel systeem verschillen (meer lezen over emotionele systemen: klik hier).

Aanwijzingen voor verlatingsangst kunnen zijn:

• Overmatige vocalisatie (blaffen, janken, piepen)
• Sloopgedrag (gekras aan deuren, knaagwerk, graven in huis, het kapot trekken van spullen in huis, het verzamelen van spullen van gezinsleden)
• Binnen plassen/poepen/overgeven
• Het overal volgen van de mens(en), ook binnen in huis.
• Onrust en/of hyperactiviteit voorafgaand aan en tijdens het alleen zijn.
• Compulsief gedrag (overmatige vachtverzorging, ijsberen, rondjes draaien, zelfmutilatie).
• Stress-signalen (hijgen, hoge vocalisatie, pootje liften, tongelen, kwijlen, trillen, bevriezen).
• Niet eten tijdens het alleen zijn (bijvoorbeeld lekkernijen waar de hond normaal gesproken dol op is, die in de periode van alleen zijn niet aangeraakt worden).
• Hyperactieve reacties bij thuiskomst waarbij het lang duurt voordat de hond weer ontspant

Bovenstaande aanwijzingen kunnen door verschillende emotionele systemen in gang worden gezet. Zo kan een hond bijvoorbeeld ook gaan blaffen of slopen bij een gebrek aan mentale stimulatie, waardoor verveling ontstaat, wat kan leiden tot frustratie of verlangen.

Een voorbeeld waarbij er vooral sprake is van angst:

Een hond is een keer flink geschrokken van een donderklap tijdens een onweersbui in de afwezigheid van de eigenaar. De hond heeft deze angst-ervaring vervolgens gekoppeld aan de afwezigheid van de eigenaar en sindsdien ervaart de hond hevige angst wanneer de eigenaar vertrekt/weg is. Voor een goede behandeling dient hier niet alleen gekeken te worden naar het alleen zijn, maar dient er ook een behandelplan opgesteld te worden voor de angst voor harde klappen (geluidsfobie)!

Met bovenstaande geef ik al aan dat het opstellen van een goede diagnose complexer kan zijn dan verwacht. Wanneer je vermoed dat jouw hond lijdt aan verlatingsangst, schakel dan altijd een professionele, gediplomeerde en bijgeschoolde gedragstherapeut in die rekening houdt met het welzijn van de hond. (Klik hier voor de diensten van HondenLot).

Hieronder wil ik nog even extra ingaan op gevallen waarbij er sprake is van paniek.

Paniek kan ontstaan wanneer een hond nooit heeft geleerd om zelfstandig te functioneren (emotionele instabiliteit) en de hond voor emotionele stabiliteit afhankelijk is van anderen (sterk vergelijkbaar met een pup die in de eerste weken compleet afhankelijk is van de moederhond). In deze gevallen speelt het probleem vaak al vanaf dat de hond een pup is.

Eenzelfde soort paniek kan ook op een latere leeftijd ontstaan na plotse veranderingen binnen de omgeving, huisindeling of binnen het huishouden (overlijden of geboorte) of na andere gebeurtenissen of veranderingen die een flinke emotionele impact op een hond kunnen hebben (denk aan verbouwingswerkzaamheden, onweer, vuurwerk, een verhuizing, adoptie uit een asiel, etc.).

Het is belangrijk om deze vorm van paniek te behandelen, omdat de ervaring gepaard gaat met veel stress. Wanneer een hond voor een langere tijd stress ervaart, wordt het welzijn van het dier aangetast. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor zowel de psychische als de fysieke gezondheid van de hond.

Over de behandeling van paniek

Een goede behandeling is mogelijk, maar dit kost wel tijd en inzet. Onderstaande is niet bedoeld als behandelplan, maar als richtlijn en achtergrondinformatie.

Wat is er nodig om aan het probleem te kunnen werken:

• Tijd, motivatie en boven alles: inzet.

Alleen volledige toewijding aan het behandelplan zal succes opleveren.

• Management.

Je moet er voor zorgen dat de hond zo min mogelijk (liever geen) verschijnselen van stress of paniek ervaart tijdens de behandelperiode. Een hond kan tijdens dit proces dus niet alleen gelaten worden. Onder management valt o.a. het regelen van een betrouwbare oppas of het regelen van andere zaken die het behandelplan uitvoerbaar maken.

• Technologie.

Het is een grote aanwinst dat we honden tegenwoordig gemakkelijk kunnen volgen en vastleggen op beeld. Denk hierbij aan webcams, smartphones, laptops, videorecorders, etc of aan Skype, Facetime of iCam. Ook elektrische voer apparaten die op afstand te bedienen zijn (Treat & Train of Pet Tutor bijv.) kunnen zeer nuttig zijn voor een goede behandeling.

• Interactieve speeltjes en voerpuzzels.

zoals een Kong of doe-het-zelf-speeltjes zoals die op www.hersenwerkvoorhonden.nl

• Gedragstherapie & training op maat.

Schakel een betrouwbare professional in.

• Voldoende kennis over de lichaamstaal van honden met nadruk op stress-signalen.
• Indien nodig, een doorverwijzing naar veterinaire gedragsdeskundige wanneer de gedragstherapeut vermoed dat er behoefte is aan medische ondersteuning/medicatie.

Wat moet je niet doen? Bekende valkuilen/slecht advies:

• Het is alleen kwestie van het rustig opbouwen van de tijd dat je weg bent.

Dit is een misvatting. Wil je dat het behandelplan slaagt, dan zul je meestal eerst een voortraject  doorlopen voordat je kunt starten met het opbouwen van afwezigheid. Bovendien levert variatie in tijdsduur vaak betere resultaten op dan een systematische opbouw van tijd.

• Je moet onopgemerkt verdwijnen, wanneer de hond het niet verwacht.

Dit is slecht advies dat zelfs averechtse gevolgen kan hebben op de hond. Probeer jouw hond nooit voor de gek te houden door stiekem te verdwijnen! Vertrouwen en voorspelbaarheid zijn de sleutel tot een ontspannen hond en dus tot succes.

• Negeer de hond bij thuiskomst.

Het negeren van de hond is onnodig en kan zelfs een nare ervaring zijn, voor zowel hond als mens. Het is wel aan te raden dat de mens niet driftig contact opzoekt of enige vorm van hyperenthousiasme aanwakkert. Contact dat door de hond zelf opgezocht wordt, mag zeker op een rustige, positieve manier beantwoord worden.

• Leg alle nadruk op lekkers en voer tijdens jouw afwezigheid.

Maak de hond niet afhankelijk van voer tijdens jouw afwezigheid! Waar Kongs, kluiven en voerpuzzels middelen zijn voor het opbouwen van positieve associaties en ontspanning, mag het niet zo zijn dat de ontspannen gesteldheid van een hond hier afhankelijk van raakt. Zorg dat de behandeling voldoende momenten bevat zonder voer. Pas wanneer een hond ook kan ontspannen zonder voer, wanneer een Kong of kluifje op is, zit je echt op de weg naar succes.

• Het gebruik van bestraffende middelen als anti-blafband of het straffen bij thuiskomst wanneer de hond ongewenst gedrag heeft vertoond.

Dit is niet alleen compleet ineffectief, het is een bedreiging voor het welzijn van de hond als gezelschapsdier. Het bestraffen van angst/paniekreacties leidt alleen maar tot meer angst en paniek met kans op aangeleerde hulpeloosheid (een uitgeschakelde hond die niet meer communiceert) als gevolg.

Waar bestaat een professioneel behandelplan uit?

Wanneer er een betrouwbare hondenprofessional is ingeschakeld zal deze altijd een therapie op maat opstellen, waarin rekening wordt gehouden met het leer- en hersteltempo van de betreffende hond. De volgende fases zullen aan bod komen:

• Het vergroten van het zelfvertrouwen van de hond, bijvoorbeeld via interactieve spellen en oefeningen.
• Het creëren van een veilige, fijne plek in huis, een comfortabele ligplaats met positieve associaties.
• Training waarbij de hond aangeleerd wordt om op de veilige plek te blijven (verschillende gradaties in de afstand van de mens, in tijdsduur en in afleiding).
• Informatie en/of studiemateriaal over de lichaamstaal van honden met nadruk op het herkennen van conflict- en stresssignalen.
• Een uitgebreid stappenplan waarin gebruik wordt gemaakt van systematische desensitisatie, waar nodig aangevuld met counter conditionering op alle nodige punten waaronder: het vergroten van de afstand, het uit het zicht gaan, tot en met uit het huis gaan. Hierbij zullen ondertussen ook geleidelijk alle vertreksignalen systematisch gedesensitizeerd moeten worden.

Hoe lang duurt zo’n behandeling?

Dit vraagt iedereen zich als eerste af, een professional kan daar echter geen antwoord op geven. Er zijn honden die binnen 2 weken al zo hard vooruit gaan dat mensen al de deur uit kunnen. Er zijn ook gevallen die maanden van training nodig hebben. Dit verschilt per hond, per situatie en per mens. Het is niet zo dat een hond met extreme verschijnselen ook automatisch een langere behandeling nodig heeft. Ook kan een hond die al jaren lang lijdt aan verlatingsangst sneller behandeld zijn dan een hond die pas kort symptomen laat zien. Kortom: denk hier niet over na en ga de uitdaging aan. Jouw hond zal jou laten zien hoeveel tijd er nodig is.

Laat je niet ontmoedigen door de vele fases en stappen die nodig zijn om de paniek te behandelen. Het draait vooral om kleine stappen en de focus moet liggen op vooruitgang, niet op het eindresultaat. Wanneer je een professioneel behandelplan volgt onder goede begeleiding, dan zul je dit zeker bereiken.

Geschreven door Liselot Boersma, gedrag & welzijn deskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, bijgewerkt naar nieuwe inzichten in dec 2017. Inclusief bronvermelding en digitale doorverwijzing wordt delen op prijs gesteld. Copy paste/directe overname is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan.

Referenties:

• Appleby, D., Pluijmakers, J. (2003). Separation anxiety in dogs The function of homeostasis in its development and treatment. The Veterinary Clinics Small Animal Practice 33, pp. 321-344
• Malena DeMartini, Treating Seperation Anxiety in Dogs, 2014
• Mills, D., Braem Dube, M., & Zulch, H. (2013). Stress and Pheromonatherapy in Small Animal Clinical Behaviour. Oxford: Wiley Blackwell.

Meer lezen m.b.t. gedragstherapie:

• Diensten en tarieven
• De psychobiologische benadering
• Onzichtbare invloeden
• Altijd oplossingen garanderen, is dat eerlijk?
• Angst is geen gedrag
• Lichaamstaal, fabels
• Stress signalen herkennen
• Probleemgedrag
• Agressie
• Agressie tussen honden onderling
• Het effect van de hondenriem op gedrag
• Emoties - de stuwende kracht achter gedrag
• Honden en Kinderen
• Frustratie tolerantie
• Management