Stress

Ieder gezond hondenlichaam heeft een individuele, gezonde, welzijnsbalans. Er vinden continu processen plaats die deze balans beïnvloeden. Sommige van die processen zorgen dat die balans zo goed en lang mogelijk behouden blijft, maar anderen veroorzaken juist schommelingen in de balans. Elk proces is bedoeld om tegemoet te komen aan de behoefte van de hond op dat moment. Dit beïnvloed ook het gedrag van de hond.

Een van de meest bekende processen die invloed uitoefent op de individuele balans is de stress-respons. Stress zorgt ervoor dat het zenuwstelsel gevoelig raakt en ‘op scherp’ komt te staan, zodat eventuele veranderingen razendsnel kunnen worden gedetecteerd. Daarnaast helpt stress het lichaam om op hoge snelheid prioriteiten te stellen en om bepaalde lichamelijke processen af te remmen of juist te versterken.

Functionele stress

In situaties waar het welzijn van een hond kan worden verbeterd, of wanneer het welzijn wordt bedreigd, signaleert het lichaam (in de meeste gevallen via het brein) dat er actie nodig is. Vervolgens wordt de balans even ‘doorbroken’. Zodra de hond in de behoefte is voorzien, herstelt het lichaam de balans. Wanneer dit mechanisme zijn werk op een gezonde manier verricht is er sprake van functionele stress.

Twee praktische voorbeelden (let op, er bestaan altijd individuele verschillen):

Er wordt een speeltje weggegooid (en deze hond haalt vreugde uit het achtervolgen en ‘vangen’ van het speeltje. Het hondenbrein bepaalt aan de hand van de binnenkomende informatie dat er sprake is van een welzijnsbevorderende situatie.). Stress zorgt ervoor dat het lichaam van deze hond razendsnel in actie kan komen.
Er valt een stoel om in de woonkamer. Het hondenbrein bepaalt dat er sprake is van dreiging en komt razendsnel in actie. Stress zorgt ervoor dat de hond op tijd weg kan deinzen of vluchten.

Welzijnsbedreigende stress

Doordat de stressrespons de balans doorbreekt kan stress soms welzijnsbedreigende vormen aannemen.

Dit kan voorkomen:

wanneer het mechanisme overvraagd wordt en er geen herstel plaatsvindt
als de stress gepaard gaat met hevige negatieve emoties
wanneer bovenstaande negatieve gevolgen heeft op de gezondheid en het leervermogen van de hond

Het herstelvermogen

Een stressreactie kost een hond dus een schommeling in de gezonde balans. De snelheid waarmee het lichaam weer terug in balans raakt wordt ook wel eens het herstelvermogen genoemd. Een gezond herstelvermogen staat over het algemeen genomen in verhouding tot functionele stress. Bij welzijnsbedreigende stress kan het herstelvermogen onder druk komen te staan. Soms duurt het lang voordat de hond weer in balans raakt. Hoe langer het duurt, hoe trager het herstelvermogen, hoe meer druk er komt te staan op het welzijn van de hond.

Copingmechanismes

Stress heeft ook invloed op het gedrag van de hond. Ook via gedrag probeert de hond zo snel mogelijk terug te keren naar de gezonde balans. Zo kunnen honden zogenaamde copingmechanismes ontwikkelen om stress te verwerken. Denk aan honden die slopen, omdat het kauwen voor hen een rustgevend en stressverlagend effect heeft. Of denk aan honden die hevig uitvallen richting prikkels, omdat ze geleerd hebben dat dit een gunstig effect heeft op de snelheid waarmee zij tot herstel kunnen overgaan. Of denk aan honden die herhalend dwangmatig gedrag laten zien (onophoudelijk blaffen, rijgedrag, knagen, staartjagen, overmatige vachtverzorging, etc). Het kunnen pogingen zijn voor de hond om om te gaan met een stressvolle situatie.

Stressopstapeling

Tijdens de stress respons komen hormonen vrij in de bloedbaan die zorgen dat het lichaam in actiemodus overgaat. Hierbij worden bepaalde processen versterkt (o.a. de ademhaling en hartslag gaan omhoog) en andere afgezwakt (o.a. de werking van het verteringsstelsel en het immuunsysteem wordt afgeremd). De hond heeft in een gestresste toestand ook emotioneel gezien ‘een korter lontje’ (hogere mate van emotionele ‘explosiviteit’). Het kan een tijdje duren voordat een scheutje stress hormonen weer door het lichaam is afgebroken. Zo kan stress opstapelen in het lichaam, wat een negatief effect kan hebben op de gezondheid van de hond.

Stressreductie

Gelukkig bestaan er manieren om een hond te helpen om opgebouwde stress te reduceren en verwerken. Er kan bijvoorbeeld gekeken worden naar de omgeving waar de hond aan wordt blootgesteld (bevat deze veel stressoren en kan dit door aanpassingen verminderd worden?). Er kan gekeken worden naar de mate van voorspelbaarheid (afhankelijk van het individu en de situatie, kan meer voorspelbaarheid soms resulteren in minder stress), waarbij het bieden van routine sommige honden meer rust kan bieden.

Er bestaan ook activiteiten die een stressreducerende werking op honden kunnen hebben. Zo kan rustig snuffelen en kunnen bepaalde vormen van puzzelen (waarbij het belangrijk is dat de hond succes behaalt) en kauwen een kalmerend effect hebben op het hondenlichaam.

In sommige gevallen hebben honden juist een actieve uitlaatklep nodig om hun stress te ontladen en verwerken. Denk bijvoorbeeld aan honden die plots heel druk gaan rennen. Vaak zijn zij zich op die momenten aan het ontladen. Dit hoeft zeker niet zorgelijk te zijn; het kan een gezonde manier zijn om het lichaam te ontdoen van stress. Het kan wel waardevol zijn om te signaleren. Sommige honden hebben het nodig om flink uit te kunnen razan, omdat zij anders juist stress kunnen krijgen van verveling en frustratie. Zo heeft ieder individu zijn eigen specifieke behoeftes die sterk kunnen verschillen.

Stress is een onmisbaar mechanisme voor een dier om te kunnen overleven. Een gezonde dosis functionele stress en een gezond herstelvermogen zijn van essentieel belang. Echter, teveel stress of een ongezond herstelvermogen kunnen een bedreiging vormen voor hondenwelzijn.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, maart 2020. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Meer lezen over hondenwelzijn:

Artikelen van HondenLot van A tot Z