Angst is geen gedrag

Angst is geen gedrag.

Er zijn nog steeds mensen die denken dat wanneer een hond bang is en je de hond op dat moment iets lekkers geeft of aanhaalt dat je dan de angst beloont, bevestigt of versterkt. Angst is echter geen gedrag. Gedrag kan wel aangedreven worden door angst. Je kunt gedrag belonen, maar angst niet.

Je kunt negatieve gevoelens niet erger maken met positieve ervaringen. Je kunt ze wel negatiever maken met negatieve ervaringen.

Het is een van de meest voorkomende onderliggende oorzaken van ongewenst en zorgelijk gedrag: angst. Wat is angst nu precies? Angst is een beklemmende, onaangename emotionele toestand die wordt veroorzaakt door dreiging of gevaar. Angst is een gevoel dat kan leiden tot een bepaalde vorm van gedrag (bijvoorbeeld vluchten, vechten, bevriezen). Angst wordt dus aangewakkerd (en kan worden versterkt) door: bedreiging.

Helaas bestaan er nog steeds veel misverstanden rondom dit thema binnen de hondenwereld. Hieronder neem ik een aantal zeer bekende misverstanden en onterechte aannames onder de loep.

“Niet belonen of aandacht geven hoor, want anders bevestig je de angst.”

Het zou inmiddels bekend moeten zijn, maar het kan niet vaak genoeg herhaald worden: je kunt angst niet verergeren of bevestigen via zaken die een hond als prettig ervaart! Wanneer je een angstige hond op een prettige manier aandacht geeft of iets lekkers aanbiedt, dan bezorg je de hond hooguit een prettige ervaring of steun. Iets lekkers eten of een prettige aanraking ontvangen wakkert bij honden geen angst aan. Sterker nog, het kan een stressreducerend effect hebben en daarmee het herstelproces versnellen. Laat dit bezinken.

Angst is een emotie die alleen aangewakkerd wordt door negatieve/nare/bedreigende ervaringen. Je kunt dergelijke gevoelens dus niet verergeren met een positieve ervaring. Je kunt dergelijke gevoelens wel verergeren met een negatieve ervaring. Bijvoorbeeld door een hond ineens te negeren wanneer deze toenadering zoekt, of door een hond in een andersoortige situatie te brengen waarbij de angst verder toeneemt. Een bange hond die een tik krijgt bij het uiten van angst, zal waarschijnlijk angstiger worden en zou zelfs agressief kunnen reageren (angstgedreven agressie). Datzelfde geldt voor een angstige hond die gedwongen wordt om datgene waar hij angstig voor is te benaderen. Angst is een emotie die serieus genomen dient te worden.

“Maar bij belonen wordt gedrag toch versterkt?”

Dat klopt! Beloningen kunnen gedrag motiveren en versterken. Gedrag omvat alles wat een hond doet. Dit kan soms compleet los (komen te) staan van wat een hond voelt.

Gedragstechnisch gezien zou je een hond die uit angst (emotie) begint te trillen (gedrag), kunnen belonen voor het trillen. Als jij een hond consequent een beloning aanbiedt wanneer hij trilt, dan is het gedragstechnisch gezien haalbaar dat een hond het gedrag (dus puur en alleen het trillen) ook gaat inzetten wanneer hij niet angstig is, maar omdat hij een beloning opzoekt. Dit zou kunnen ontstaan wanneer je een hond zeer consequent, dus iedere keer op het moment van het trillen, prijzend toespreekt met “Goedzooo! Braaaf! Jaaaa, knappe hond!” en vervolgens ook consequent iets lekkers aanbiedt, precies getimed op wanneer de hond trilt en anders niet. Hiermee zou je het trillen als losstaand gedrag kunnen belonen en versterken. De hond gaat vervolgens trillen vanuit positieve verwachtingen (aangedreven door positieve emoties en verwachtingen). De hond trilt na zo'n leerproces niet meer vanuit angst, maar vanuit plezier!

De kans hier op is echter vrij klein. Dat heeft te maken met het feit dat het brein van een hond die een angstreactie ervaart de prioriteit legt op de (be)dreiging waardoor er minder ruimte in het brein is om andersoortige informatie te verwerken. Angst legt de prioriteit op het herstellen van- en beschermen tegen bedreiging.

Consequent lonende reacties die getimed worden op precieze (door angst gedreven) gedragingen zijn niet aan te raden. Wat wel aan te raden is, is het bieden van steun en vertrouwen wanneer een angstige hond toenadering zoekt. Een fijne vorm van aanraking en lieve woorden op een neutrale/rustige toon. Dit kan de angst doen afnemen en zorgen voor sneller herstel. Ook kun je sommige honden nog verleiden tot een emotionele switch met, bijvoorbeeld, een speeltje, hersenwerk of andere oefeningen (dit lukt alleen wanneer een hond nog bereikbaar is ondanks de angst). Hiermee kun je soms de aandacht verleggen waardoor ook de focus op het nare -en de daar aan gekoppelde negatieve emotie- kan verminderen.

“Als je het gedrag van de hond kan aanpassen, dan wordt de angst ook meteen minder”

Wat ik erg veel tegenkom is dat men hoog inzet op het aanpassen van het gedrag van de hond en dat men hierbij te weinig rekening houdt met de onderliggende emotionele reactie. Het aanpassen van het gedrag kan absoluut een onderdeel van verbetering zijn en dit kan zowel hond als mens helpen, maar het is niet altijd genoeg en in sommige gevallen kan het de plank misslaan.

Een voorbeeld: een hond die uitvalt uit angst, kan dit gedrag niet tonen wanneer hij zit. Als therapie wordt uitgelegd dat men de hond leert zitten op het moment dat de bedreigende prikkels in beeld komen. Hiermee kun je het uitval gedrag aanpassen naar zitten, maar het verandert niet per se de emotionele reactie van de hond op die prikkels. Het uitvalgedrag kan hiermee stoppen, maar het angstgevoel niet. Datzelfde geldt voor de veelvuldig aangeboden oefening van aandacht voor de mens. Naar de mens kijken en daarvoor beloond worden, wordt veel ingezet om angstige reacties te voorkomen. Een hond die naar de mens kijkt, ervaart geen direct contact met de bedreigende prikkel waardoor de angstreactie niet plaatsvindt. Het gedrag kan hierdoor veranderen, maar maakt het de hond ook meteen minder bang voor de betreffende prikkels? Dat is zeker niet gegarandeerd!

Dit geldt ook voor het advies wat vaak gegeven wordt bij honden die bang zijn voor mensen of kinderen: "Laat vreemden of kinderen de hond lekkers aanbieden”. Kijk uit: Dit advies bevat een risico! Het kan conflictgevoelens veroorzaken bij de angstige hond. De hond wil het lekkers halen, maar moet hiervoor eerst datgene benaderen waar hij/zij angstig voor is. Zodra het koekje op is kan de hond beseffen hoe dichtbij hij gekomen is en vervolgens plots alsnog overmatig angstig reageren (met een risico op plotse angstgedreven agressie). Laat dus altijd het lekkers door een (voor de hond veilig) gezinslid naar de hond toe gooien of laat een door de hond vertrouwd gezinslid deze zelf aanbieden wanneer de hond uit eigen, vrije keuze datgene benadert wat hij/zij spannend vindt.

Angst heeft invloed op leerprocessen

Honden die angst ervaren, schakelen om naar een overlevingsmodus waarbij de focus komt te liggen op een reactie op datgene wat de hond als een bedreiging ervaart. Er ontstaat een hele duidelijke focus op de (be)dreiging waarbij de meestvoorkomende reacties een vorm van bevriezing, vluchten/vermijden of agressie zal omvatten. Er is op zo’n moment nauwelijks ruimte over in het brein van de hond om daarnaast ook nog andere informatie te verwerken (een door mensen gemanipuleerde gewenste reactie, bijvoorbeeld). Dit is overigens ook een van de redenen dat het trainen met gebruik van correcties die angst en stress aanwakkeren wordt afgeraden.

Wanneer je een hond echt een andere emotionele reactie wilt aanleren op prikkels waar hij/zij bang voor is, dan zul je oefeningen met blootstelling altijd moeten starten op momenten dat een hond nog geen angst ervaart. Er is voor iedere hond een eigen afstand (of geluidsniveau) te vinden waarop de hond de prikkel wel waarneemt, maar nog geen angstreactie ervaart. Voor sommige honden ligt deze afstand op 500 meter en voor anderen is dit 2 meter. Dit zul je moeten leren herkennen bij jouw hond, voordat je de hond gepaste hulp kunt bieden. Mede daarom is het aan te raden om bij problemen die veroorzaakt worden door angst, hulp in te schakelen van een deskundige, welzijnsgerichte professional.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, september 2015. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Meer lezen m.b.t. gedragstherapie:

Artikelen van HondenLot van A tot Z