Frustratie | HondenLot

Naar mijn gevoel is dit nog steeds een onderbelicht onderwerp: frustratie bij honden. Veel zorgelijk en/of onwenselijk gedrag wordt (mede) veroorzaakt door frustratie. In dit artikel leg ik uit wat frustratie bij honden inhoudt; welk gedrag het kan veroorzaken; wat mogelijke oorzaken kunnen zijn en ik geef een aantal tips om frustratie bij honden te voorkomen.

Frustratie - wat is dat?

Misschien kun je terugdenken aan momenten waarop jij zelf frustratie of irritatie ervaarde. Bijvoorbeeld, omdat je iets probeerde te bereiken wat niet lukte of iets verliep niet zoals je had verwacht of iemand pakt iets van je af. Hier kan soms een gevoel van irritatie en boosheid bij opborrelen. Dit komt bij honden ook voor.

Frustratie is een gevoel, een emotie. Het doel van emoties is gedrag aandrijven wat het individu voorziet in behoeftes. Denk bij frustratie aan behoeftes als:

Verwachtingen waarmaken en misschien zelfs afdwingen
Het verkrijgen of behouden van bewegingsvrijheid
Het verkrijgen of behouden zaken die voor de hond van grote waarde zijn (bijvoorbeeld voedsel, een comfortabele rustplaats, speeltjes, aandacht, toegang, etc…).

Frustratie kan bij honden opborrelen wanneer er bijvoorbeeld:

Voorspelbaarheid ontbreekt (er is sprake van onduidelijkheid)
Er sprake is van teleurstelling (het gaat niet zoals de hond had verwacht)
De hond bewegingsvrijheid verliest en/of wordt geblokkeerd (bijvoorbeeld vanwege een deur die afgesloten wordt, of een riem die de hond tegenhoudt of denk aan iemand die de hond fysiek tegen probeert te houden of te verplaatsen)
De hond het gevoel heeft dat iemand (mens, hond of ander dier) iets komt afpakken

Frustratiegedreven gedrag

Frustratiegedreven hondengedrag wordt door mensen vaak omschreven als: drammen, opdringerig, teleurgesteld of boos. Soms omschrijven mensen het ook wel eens als dominant (een term die ik persoonlijk liever niet gebruik, lees hier waarom).

Hieronder noem ik een aantal vormen van gedrag die gelinkt zouden kunnen worden aan frustratie, maar let op: er kunnen ook andere oorzaken (mee)spelen! Alleen een gedragsomschrijving is helaas zelden voldoende voor een betrouwbare verklaring.

Denk aan gedrag als:

Vocaliseren: aanhoudend blaffen, jammeren, piepen, janken, huilen.
Slopen: lijnen kapot bijten tijdens het wandelen (happen in de lijn), maar ook slopen in huis
Fysiek trekken en duwen: trekken aan de lijn, tegen dieren (o.a. mensen, honden) opspringen of aanduwen.
Ontlading van spanning: onrustig en overmatig opgewonden gedrag (bijvoorbeeld plots gaan rijden/klemmen op anderen of plots heel druk rondjes rennen)
Agressie & intimidatie: grommen, dreigen, duwen, happen, aanvallen, bijten

Mogelijke oorzaken

Het eerste wat overwogen zou moeten worden is: wordt de betreffende hond voldoende voorzien in de individuele behoeftes? Met name een gebrek aan welzijnsvoorzieningen kan honden eerder gevoelig maken voor het ontwikkelen en uiten van frustratie.

Wanneer er gekeken wordt naar het verleden van de hond, dan kan dit risico op frustratiegevoeligheid vergroten:

Selectief fokken op een hoog doorzettingsvermogen en een hoge drift. Hierdoor kunnen honden waarmee zeer actief gewerkt of gesport wordt gevoeliger raken voor frustratie (wat dus ook een boost kan geven aan het doorzettingsvermogen van de hond).
Gebrek aan interactie met moeder/broers/zusjes. Hierdoor kan een gebrek aan sociale vaardigheden ontstaan en kan het lastiger voor honden zijn om hun eigen emoties op een sociaal wenselijke manier te leren reguleren.
Gebrek aan voorspelbaarheid
Onvoldoende voorziening in de eigen behoeftes en overmatige beperkingen

Wanneer er gekeken wordt naar actuele oorzaken kan het volgende meespelen:

Gebrek aan stimulatie (verveling)
Vermoeidheid
Fysieke blokkade/tegenwerking (aanlijnen, wegduwen, blokkeren)
Gebrek aan controle over eigen belevenissen
Grote honger of dorst
Onverwachte gebeurtenissen
Gebrek aan- of afwezigheid van sociale interacties

Tips om frustratie bij honden te voorkomen

Let op: indien je aan gedrag wil werken met jouw hond dan valt begeleiding van een welzijnsgerichte professional sterk aan te raden, want die kan adviezen en begeleiding goed afstemmen op de behoeftes van alle betrokken individuen (en die kunnen verschillen).

Belangrijk: je hoeft een hond niet te pesten of te frustreren om een hond weerbaarder en toleranter te maken. Sterker nog, dit zou averechts kunnen werken, dus dit raad ik af. Sociale ondersteuning is juist heel belangrijk voor een gezonde verwerking van emoties en het is essentieel voor een veilig leerklimaat.

De volgende tips kunnen mogelijk helpen om frustratie te voorkomen:

Start tijdens het aanleren van oefeninen altijd op een punt waarbij de hond gemakkelijk succes behaalt (beloningen scoort). Lopen jullie vast tijdens het aanleren van oefeningen, verander dan z.s.m. de criteria (maak het makkelijker) en geef de hond signalen die wel succesvol op te volgen zijn.
Oefen op zelfbeheersing, maar doe dit altijd binnen de grenzen van de hond zijn/haar kunnen, waarbij een hond actief beloond wordt voor het tonen van afwachting in de vorm van rustig, ontspannen gedrag. Dit wordt geleidelijk aangeleerd en start niet op een punt waarbij de hond 'zelf moet uitzoeken' dat beheersing loont.
Maak als trainer liever geen gebruik van extinctie (waarbij je ongewenst gedrag laat uitdoven door het niet op te volgen met een beloning of door het te negeren), dit is niet nodig en kan averechts werken! Creëer een situatie waarin de hond zo snel mogelijk kan scoren (oefeningen op maat).
Oefeningen waarbij een hond leert om zelfstandig ontspannen te kunnen wachten en/of verblijven op afstand, bijvoorbeeld op een matje of achter een hekje.
Oefeningen met functionele beloningen, waarbij je gebruik maakt van iets wat een hond graag wil om gewenst gedrag mee te bekrachtigen (bijvoorbeeld: de hond wil graag door een hek. Jij vraagt de hond om eerst oogcontact met jou te maken en volgt dit vervolgens op door ‘vrij’ te geven en het hek te openen.)
Leer de hond een duidelijk signaal aan die aangeeft dat er niets verwacht hoeft te worden, bijvoorbeeld “klaar” en koppel dit signaal consequent aan momenten dat interacties stoppen of op momenten waarop voedsel op is (bijvoorbeeld nadat de voerbak leeg is of de voerpuzzel leeg is, “klaar” en daarna stopt de interactie).
Voerpuzzels of zoekspelletjes waarbij een hond geleidelijk leert om zelfstandig problemen op te lossen (start op een voor de hond heel gemakkelijk en ontspannen niveau en maak puzzels of zoekspellen langzaam uitdagender voor de hond waardoor de zelfbeloning langzaam verder wordt uitgesteld).

In de ideale wereld leren pups en jonge honden vanzelf om frustratie op een gezonde manier te verwerken via normale interacties met hun omgeving. Toch is het raadzaam om pups en honden actief te begeleiden en om ze te ondersteunen, zodat ze teleurstellingen/veranderingen op een gewenste manier leren te verwerken. Dit voorkomt niet alleen onwenselijk gedrag, het bevordert ook hondenwelzijn.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, augustus 2018. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Referenties:

Wright, B. (2016) ‘Learning Frustration Tolerance’, Barks from the Guild, pp. 21-23
Zulch, H. & Mills, D.S. (2012). Life Skills for Puppies

Meer lezen m.b.t. gedragstherapie:

Artikelen van HondenLot van A tot Z