Onzichtbare invloeden

Onzichtbare invloeden op hondengedrag

De meeste stukken die ik over honden tegenkom, gaan over gedrag en training. Er wordt uitgelegd hoe honden leren en hoe je het gedrag het beste kunt beïnvloeden. Met name de leerprincipes (conditionering) komen veelvuldig aan bod en worden uitgebreid toegepast in allerlei verschillende situaties. Soms lijkt het bijna alsof alles aan te leren is, gedrag makkelijk is bij te sturen en dat kennis over leerprincipes het enige is wat je hiervoor nodig hebt.

Wanneer het aankomt op het zoeken naar een passende oplossing voor probleemgevend gedrag is het belangrijk om rekening te houden met meer factoren. Gedrag wordt aangestuurd door meer dan alleen leerprincipes.

Ook binnen in het lichaam spelen zich processen af die sterke invloed hebben op het gedrag van een hond. Hieronder ga ik globaal in op een aantal van deze factoren.

Het zenuwstelsel

Via het zenuwstelsel (hersenen, ruggenmerg, zenuwen, sensoren) worden constant allerlei vormen van informatie getransporteerd binnen het hondenlichaam. Dit kun je vergelijken met een grote brei van koppelingen, snelwegen, aansluitingen, aftakkingen, zandweggetjes, zijpaadjes, doodlopende straatjes, bruggetjes, hobbels, kuilen en rivieren. In de werkelijkheid is het een nauwkeurig aangelegd zenuwstelsel.

Via elektrische en chemische impulsen wordt informatie doorgegeven waarmee reacties in het lichaam in gang worden gezet. Soms gebeurt dit via aangeleerde paden in de hersenen. Andere paden zijn bij geboorte al aangelegd (genetisch). Er bestaan ook automatische reflexen via snelwegen waarbij de hersenen niet eens aan bod komen. Op elk transport volgt een reactie binnen het lichaam met als doel: bijdragen aan de overleving.

Gebleken is dat gebruikte paden met een succesvolle uitkomst, zich sterker ontwikkelen. Het lijkt of er snelwegen geasfalteerd worden wanneer er regelmatig gebruik van wordt gemaakt. Bij veelvuldig gebruik worden deze wegen ook steeds sneller ingeslagen. Dit is een van de redenen dat er gedragspatronen ontstaan die steeds herhaald worden. Wanneer een hond dus lang de tijd krijgt om (voor mensen probleemgevend) gedrag herhaaldelijk te uiten (waarbij er intern wegen geasfalteerd worden), dan zal het lichaam eerder geneigd zijn om die bekende weg in te slaan, in plaats van te kiezen voor een nieuw, hobbelig zandweggetje dat mensen met een training-sessie proberen aan te leggen. Hierdoor kan het verbeteren of aanpassen van gedrag bij honden soms meer tijd kosten dan verwacht.

Chemische stofjes

Naast deze zenuwbanen met elektrische signalen, worden ook stofjes getransporteerd door het lichaam (via de zenuwen, via de bloedbanen, maar ze kunnen ook aangemaakt worden binnen bepaalde cellen in het lichaam). Deze stofjes hebben invloed op reacties. Sommige stofjes kunnen reacties versterken, anderen zullen deze juist afzwakken. Er zijn ook stofjes die reacties volledig in gang kunnen zetten wanneer zij vrij komen. Denk bijvoorbeeld aan hormonen als testosteron of oestrogeen. Zonder deze zou een hond geen seksualiteit hebben.

Oxytocine komt vrij wanneer honden pups verzorgen, maar bijvoorbeeld ook wanneer zij een liefdevolle band bevestigen met de mensen waarmee zij samenleven.

Adrenaline zorgt dat het hondenlichaam klaargestoomd wordt voor razendsnelle overlevingsacties zoals vluchten of vechten.

Cortisol kan kan er voor zorgen dat bepaalde lichamelijke processen onderdrukt worden of stil komen te liggen, waardoor alle focus kan komen te liggen op het reageren op datgene wat stress veroorzaakt.

Er zijn stofjes die zorgen voor opwinding of voor kalmering. Stofjes die aanzetten tot agressieve reacties of die dit juist afremmen. Een verstoring in de balans hiervan kan ernstige gevolgen hebben. Niet alleen voor het gedrag, maar ook voor de gezondheid van honden. Zo kan langdurige stress het immuunsysteem van honden aantasten. Ook kan een verstoring van de chemische balans er voor zorgen dat honden eerder agressief reageren of sneller angst ervaren. Dit is een van de redenen dat het soms verstandig kan zijn om hulp in te schakelen van een veterinaire gedragsdeskundige (een dierenarts die gespecialiseerd is in gedrag). De juiste medicatie kan er voor zorgen dat de balans wordt hersteld waardoor een hond weer toegankelijk wordt voor training en therapie.

Emoties

Een emotionele reactie kan omschreven worden als een reactie op een zintuigelijke waarneming, waarbij er heftige gevoelens vrijkomen, met expressieve gevolgen op het gedrag. Tijdens een emotionele reactie vinden er razendsnel vele veranderingen plaats binnen het lichaam. Dit heeft niet alleen effect op gedrag, maar ook op het lichaam. Emoties zijn complexe neurologische netwerken in het brein die reacties in gang zetten. Andere lichamelijke processen worden afgeremd, onderdrukt of gestopt en alles wordt op alles gezet om te zorgen dat de hond tegemoet kan komen aan de emotionele behoefte van dat moment. Dit kan verschillende vormen en oorzaken betreffen. Angst is bijvoorbeeld een emotie waarbij een hond alles op alles zet om zichzelf te beschermen. Dit kan vechten, vluchten of bevriezingsgedrag aandrijven. Lust is een emotie waarbij seksueel gedrag in gang wordt gezet. Er bestaan ook emoties die ervoor zorgen dat een hond sterk gemotiveerd raakt om een omgeving te verkennen of om op zoek te gaan naar eten. Het betreffen vaak primaire welzijnsbehoeftes. Ook emoties hebben als uiteindelijk doel: bijdragen aan overleving.

Emoties worden daarom ook vaak wel 'overlevingsmechanismen' genoemd.

Wanneer een hond een emotionele reactie ervaart is het goed om te beseffen dat er op zulke momenten weinig tot geen ruimte is voor andere invloeden of vormen van verwerking. Emoties nemen een lichaam letterlijk over. Dit is één van de redenen dat het zinloos is om trainingsresultaten te verwachten op momenten dat er bijvoorbeeld heftige agressie wordt vertoond. Een hond die een heftige negatieve emotionele reactie ervaart als bijvoorbeeld angst, is op dat moment niet of nauwelijks bereikbaar voor het verwerken van andersoortige informatie.

Lichamelijk ongemak

Hier sluit ik dit stuk mee af, maar eigenlijk is dit één van de factoren waar als eerste aan gedacht zou moeten worden bij het zoeken naar een oorzaak voor de verandering van het gedrag van de hond. Is de hond fysiek gezond en/of is er sprake van lichamelijk ongemak? Een hond zal er alles aan doen om fysiek ongemak/pijnklachten te verminderen, vermijden of voorkomen. Dit kan een sterke invloed hebben op gedrag.

Een pijnscheut kan reflexen in gang zetten als aanvallen (bijten) of vluchten. Plots stoppen met bewegen waarbij een opvallende houding wordt aangenomen of de hond gaat liggen. Janken, nerveuze gedragspatronen, overmatig likken, bepaalde bewegingen niet meer goed uitvoeren. Dit zijn allemaal uitingen die in verband gebracht kunnen worden met lichamelijk ongemak.

Door de grote invloed die fysieke klachten op gedrag kan hebben, is het belangrijk om eventuele medische aandoeningen uit te laten sluiten door een dierenarts.

Bovenstaande is nog maar het topje van de ijsberg. Gelukkig wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de invloed van interne en externe factoren op gedrag. Er is inmiddels veel over geschreven. Gediplomeerde en gecertificeerde hondenprofessionals zijn verplicht zich in deze materie te verdiepen en zich te blijven bijscholen. Schakel bij problemen altijd hulp in van welzijnsgerichte, bijgeschoolde professionals of veterinaire gedragsdeskundigen.

Onder meer gelezen:

- Kolb, B. & Whishaw (2011). An Introduction to brain and behavior 3rd edition.

- Panksepp, J. (1998). Affective neuroscience

- Guidelines for the recognition and assessment of animal pain

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, november 2015. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.