Feromonen - wat weten we?

Feromonen - wat weten we?

Het zijn fascinerende moleculen, feromonen, want hoewel wij mensen ze niet bewust kunnen waarnemen, kunnen deze chemische signalen een directe invloed uitoefenen op gedrag. Feromonen kunnen niet alleen lichamelijke processen en gedragspatronen activeren/opwekken, ze kunnen ook boodschappen overbrengen. Dat laatste betreft een communicatieve wereld waar wij mensen het fijne nog langer niet van weten.

Gelukkig wordt er wel steeds meer onderzoek naar gedaan en het is mensen gelukt om sommige feromonen zo dicht mogelijk na te bootsen waardoor het gedrag van o.a. honden kan worden beïnvloed met zogenaamde namaakferomonen.

In dit artikel deel ik wat wij tot nu toe weten over de rol van feromonen bij honden.

Wat zijn feromonen en hoe worden ze door honden gedetecteerd?

Wanneer honden informatie verwerken over hun omgeving gebruiken zij hiervoor minstens één van de volgende (receptor)systemen:

De neus, om geuren te ontcijferen
De ogen, om licht en kleuren te verwerken
De oren, om geluid op te vangen
Tastharen om trillingen op te vangen
De bek, om te proeven
Het vomeronasaal orgaan (ook bekend als het VNO of het orgaan van Jacobsen), om feromonen te detecteren

Feromonen zijn moleculen (chemicaliën, stofjes) die lichamelijk door honden kunnen worden afgegeven en waarvan de aanwezigheid invloed kan uitoefenen op lichamelijke processen en het gedrag van (in verreweg de meeste gevallen dieren van dezelfde soort) andere honden. Bij de detectie worden geen andere systemen gebruikt dan het VNO en dit orgaan heeft een razendsnelle verbinding met de hersenen.

Het VNO bevindt zich aan de bovenkant van de hondensnoet, vlak boven het gehemelte. Als je honden goed observeert, kun je soms wel eens zien dat ze actief met het VNO bezig zijn wanneer zij pufjes lucht door de snoet laten gaan (je ziet dan pufjes lucht de wangen van de hond opzij blazen en ze houden hun bek daarbij vaak een klein beetje open).

Feromonen zijn dus chemische signalen die honden zelf afscheiden en die vervolgens in staat zijn om lichamelijke processen en uitingen van gedrag te ‘triggeren’ bij soortgenoten.

Welke lichaamsdelen scheiden feromonen uit en met welke boodschap?

Honden scheiden vanaf verschillende plekken feromonen uit met verschillende boodschappen.

Rondom de snoet en achter de oren

Deze feromonen lijken invloed te hebben op herkenning en sommige volwassen honden lijken van achter hun oren ook een kalmerende/vriendschappelijke boodschap te kunnen overbrengen. 

Vanuit de voetzolen, dus aan de onderkant van de hondenpoten.

Deze feromonen lijken gebruikt te worden voor een vorm van alarmerende markering (iets als: “let op, ik was hier”, of: “wees hier extra op je hoede”). 

Rondom de anus en anaalklieren (onder de staart van de hond)

Deze feromonen lijken een prominente rol te hebben bij markering (o.a. via ontlasting en urine).

Rondom de geslachtsdelen van honden

Deze feromonen bieden informatie over het geslacht en vruchtbaarheid.

Bij moederhonden: rondom de tepels wanneer een teefje haar pups verzorgt

Deze feromonen lijken pups te helpen bij hun oriëntatie en geven een geruststellend signaal af waardoor pups weten dat dit een plek is waar zij moedermelk kunnen verwachten en het veilig is.

Interessant, maar wat kunnen mensen met deze informatie?

Als eerste is het goed om je bewust te zijn van de rol en invloed van feromonen op o.a. hondengedrag. Wanneer jouw hond plots een gedragsverandering laat zien zonder dat jij kan herleiden waar dit door getriggerd wordt, dan zou het zomaar kunnen dat feromonen een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan een hond die tijdens het uitlaatrondje in de wijk plots begint te borstelen, opgewonden raakt of plots hevig van houding verandert zonder dat er een andere hond in beeld is. Dergelijk gedrag zou via de detectie van feromonen in gang gezet kunnen worden. Een ander duidelijk voorbeeld zijn ongecastreerde reuen die zeer onrustig gedrag beginnen te vertonen wanneer zij feromonen detecteren die signaleren dat er een loops teefje in de buurt is geweest.

Daarnaast is het goed om te realiseren dat feromonen van groot belang zijn voor honden om te kunnen communiceren met hun soortgenoten of om boodschappen achter te laten (voor zichzelf of voor anderen). Wanneer jouw hond druk met de poten over de grond begint te schrapen, laat jouw hond dit dan in alle rust doen, want de boodschap die achtergelaten wordt is op dat moment misschien wel van groot belang voor jouw hond! (Misschien is het wel een signaal voor andere honden om op afstand te blijven en komt dit de gemoedstoestand van jouw hond ten goede.)

Feromonen therapie

Sommige boodschappen die door feromonen worden afgegeven kunnen ondersteuning bieden bij gedragstherapie. Denk bijvoorbeeld aan de eerder genoemde geruststellende boodschap die de moederhond via haar tepels aan haar pups afgeeft, o.a.: “hier is het veilig”.

Dit feromoon is door mensen via vele chemische testen nagemaakt en wordt inmiddels gebruikt om honden een kalmerende boodschap te bieden. Het namaakferomoon wordt ook in Nederland verkocht onder het merk Adaptil. Zij verkopen verschillende producten als ‘geruststellende feromonen’ die gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld pups te helpen tijdens hun verhuizing naar een nieuw gezin.

Ook bij volwassen honden kan Adaptil soms ondersteuning bieden tijdens nieuwe ontmoetingen, verhuizingen, nieuwe locaties of wanneer een hond alleen thuis gelaten wordt. Diverse studies suggereren dat dit een positief effect kan hebben, maar het is goed om te melden dat dit verschilt per toepassing en per individu. Niet elke hond is hier gevoelig voor en het is belangrijk om rekening te houden met eerdere associaties die gemaakt zijn via leerervaringen.

Een zeer sterke negatieve associatie wordt niet omgebogen door Adaptil. Wel kan Adaptil kalmerende ondersteuning bieden tijdens het opdoen van nieuwe ervaringen. Daarnaast zijn niet alle pups even vertrouwd of veilig bij hun moeder geweest. Denk hierbij aan honden met een zwerfverleden (waarvan de moeders vaak ook onder stress hebben geleefd op straat) of aan pups die via de broodfok de wereld in zijn gekomen (ook zeer stressvolle, negatieve omstandigheden waar het feromoon wellicht niet meer het gewenste effect heeft). Dergelijke ervaringen kunnen invloed hebben op het wel of niet succesvol zijn van Adaptil als hulpmiddel.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, augustus 2018. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Referenties:

Mills, D.S. (2005). Pheromonatherapy: Theory and Applications. Companion Animal Practice, pp 368 - 373.

Meer opvallende vragen:

Artikelen van HondenLot van A tot Z