Emotionele Veerkracht

Emotionele Veerkracht

Bij de wens om hondenwelzijn te verbeteren ligt de nadruk in uitingen en adviezen vaak op het aanwakkeren van positieve ervaringen en het voorkomen van negatieve ervaringen voor de hond. Dit omvat goud advies, maar het kan heel soms een valkuil zijn. Begrijp mij niet verkeerd, bescherming tegen negatieve ervaringen zal welzijn zeker waarborgen en valt absoluut aan te raden, maar overmatige bescherming kan een bedreiging vormen voor hondenwelzijn. Dit heeft onder andere te maken met de ontwikkeling van emotionele veerkracht.

Wat is emotionele veerkracht?

Emotionele veerkracht staat voor het vermogen van een dier om van uitdagende emotionele ervaringen te herstellen. Dit is nodig om goed te kunnen blijven functioneren in uitdagende omstandigheden. Het betreft dus het herstelvermogen bij stressvolle situaties en het goed kunnen functioneren in de leefomgeving.
NB: veerkracht is niet hetzelfde als tolerantie. Tolereren staat voor blootstelling aan stressvolle situaties zonder (zichtbaar) hevig te reageren. Tolereren wil niet zeggen dat de hond ondertussen geen stress ervaart. Emotionele veerkracht staat voor het vermogen van een hond om te herstellen van stressvolle situaties en als het ware 'terug te veren'.

Voorbeeld 1:
Een hond loopt aangelijnd door een stad en plots klapt er vlak naast de hond een skateboarder hard op de grond. Het geeft een flinke klap. De hond schiet van schrik opzij; staat even stil en bekijkt de situatie; schudt zich uit; verlegt zijn aandacht en wandelt rustig snuffelend verder.

Voorbeeld 2:

Een hond loopt aangelijnd in de stad en plots klapt er vlak naast de hond een skateboarder op de grond. Het geeft een flinke klap. De hond schiet opzij en raakt in vluchtmodus, de hond begint te hijgen en probeert weg te vluchten, maar de hond zit aan de lijn. De hond begint hevig te trekken met de staart tussen de benen. De hele verdere wandeling is de hond in vluchtmodus. Na een tijdje begint de hond zelfs te schuimbekken van spanning. De staart blijft de hele verdere wandeling tegen de buik gedrukt. Eenmaal thuis kruipt de hond weg onder een tafel. Pas na twee uur komt de hond onder de tafel vandaan. De rest van de dag is de hond van slag en heel moe.

Het moge duidelijk zijn dat de hond uit voorbeeld 1 een aanzienlijk gezondere vorm van emotionele veerkracht bezit dan de hond uit voorbeeld 2.

Waneer er sprake is van een zorgelijk gebrek aan emotionele veerkracht, dan merk je dat de hond:
a) buitenproportioneel reageert (de reactie staat niet in verhouding tot de uitdaging) en
b) aanzienlijk langzamer herstelt van uitdagende situaties.

Neuroplasticiteit

De kern van emotionele reacties vindt plaats in de hersenen. Lang werd gedacht dat de meeste processen in de hersenen vaststaan. Inmiddels is bekend dat het zenuwstelsel het vermogen bezit om zich aan te passen aan omstandigheden. De hersenen van honden bevatten biljoenen neuronen die verbindingen met elkaar kunnen aangaan waarmee boodschappen verzonden en ontvangen kunnen worden. Die neurologische verbindingen kunnen verschillen in sterkte en deze hoeven niet vast te blijven staan. De werking van het brein kan veranderen naarmate er nieuwe ervaringen worden opgedaan. Men noemt dit verschijnsel, waarbij er veranderingen plaatsvinden in de verbindingen die tussen neuronen worden aangelegd, neuroplasticiteit.

Het betreft complexe processen waar mensen het fijne nog langer niet van weten, maar dat er ontwikkelingen en veranderingen kunnen plaatsvinden, dat is zeker. Er kan dus beïnvloeding van buitenaf plaatsvinden. Ook op het gebied van emotionele veerkracht.

Hoe ontwikkelt een hond emotionele veerkracht?

Emotionele veerkracht kan ontwikkelen wanneer een hond milde uitdagingen ervaart (mild in de beleving van de betreffende hond) waarbij de hond een mate van controle ervaart over eigen belevenissen en (mede daardoor) voldoende ruimte heeft om te herstellen van de uitdaging. Zo kan een hond leren om emotionele reacties op een gezonde manier te verwerken en te reguleren. Omdat honden sociale zoogdieren zijn, spelen sociale connecties een belangrijke rol bij de ontwikkeling van veerkracht. Denk hierbij aan sociale ondersteuning van de moederhond, broertjes en zussen, maar ook aan menselijke gezinsleden. Door de hond te ondersteunen en door er te zijn voor de hond wanneer deze behoefte heeft aan sociale steun, kan de hond uitdagingen aanzienlijk beter, sneller en gezonder leren te verwerken.

Er moeten dus wel degelijk milde uitdagingen plaatsvinden in het leven van een hond. Als een hond nooit uitdagingen te verwerken zou krijgen, dan vergroot dit de kans op buitenproportionele reacties en buitengewoon langzaam herstel wanneer zo’n uitdaging zich toch voordoet. Dit is hoe goedbedoelde, overmatige bescherming een bedreiging kan vormen voor hondenwelzijn.

Overmatige bescherming kan resulteren in isolatie en een gebrek aan belevenissen, waarbij de emotionele veerkracht afneemt. Denk hierbij aan honden die langdurig opgesloten zitten en aan honden die in een zeer prikkelarme omgeving verblijven. Overprikkeld is een term die je vaak tegenkomt, maar een hond kan ook onderprikkeld raken. Goed om te weten: druk en onstuimig gedrag kan zowel bij overprikkeling als bij onderprikkeling tot uiting komen. Indien een hond gebrekkig wordt voorzien in de gedragsmatige behoeftes kan een hond behoorlijk gefrustreerd raken, om maar een voorbeeld te noemen. Doordat dit genuanceerd ligt en afhankelijk is van de hond en situatie, ben ik geen fan van dergelijke labels. Er zou altijd gekeken moeten worden naar het totale welzijn. Lichamelijk welzijn, emotioneel welzijn en, helaas vaak vergeten, ook welzijn op het gebied van gedrag.

Trauma

Emotionele veerkracht kan zich ontwikkelen bij milde uitdagingen die gezond verwerkt kunnen worden. De uitdaging zal aangepast moeten zijn op de belevingswereld en het herstelvermogen van het betreffende individu. Wanneer een uitdaging te hevig is en/of een hond langdurig geen enkele controle ervaart over eigen belevenissen, dan kan er trauma ontstaan.

Bij trauma vinden er hevige emotionele reacties plaats en dan trekt de ervaring een diep spoor in het brein. Er kunnen verstoringen ontstaan. Indien er op dat moment sprake was van bepaalde triggers, dan zullen deze sterk worden opgeslagen.
Trauma heeft als gevolg dat een hond in triggerende situaties buitenproportioneel reageert met langzaam herstel.

Leeftijd en hersenontwikkeling

Net als bij alle zoogdieren hebben de hersenen van honden tijd nodig om te ontwikkelen. Bij pups en pupers zijn de hersenen nog vol in ontwikkeling. Dit heeft invloed op de emotionele veerkracht en op het vermogen van de hond om dit te kunnen ontwikkelen. De zenuwconnecties en hersengebieden die nodig zijn voor regulatie (verwerking van informatie en vervolgens goed in staat zijn om proportioneel te reageren ten opzichte van de omstandigheden), die ontwikkelen zich pas als laatste. Vandaar dat pups en pubers impulsiever gedrag laten zien en een grote behoefte hebben aan sociale ondersteuning.

Als we het hebben over een goede balans tussen bescherming en milde blootstelling, dan is bescherming en sociale ondersteuning bij pups en pubers extra belangrijk.

Wees terughoudend met stellige adviezen

Ik zou hier natuurlijk heel graag een ideaal stappenplan delen over hoe jij jouw hond emotioneel veerkrachtiger zou kunnen maken.

Algemene adviezen of vaststaande online cursussen met adviezen over hoe te handelen bevatten helaas een risico. Voor sommige honden kan het verbetering bieden of een uitkomst zijn, voor andere honden kan het de situatie verslechteren.

Denk bijvoorbeeld aan een vaak gedeeld advies dat je een pas geadopteerde hond de eerste periode een zeer prikkelarme leefomgeving moet bieden of dat je bepaalde schema’s moet aanhouden. De ene hond zal hier baat bij hebben doordat er meer ruimte is voor herstel, de andere hond raakt gefrustreerd of verliest zelfs emotionele veerkracht door een totaal gebrek aan uitdaging.

De beste adviezen worden gegeven door bijgeschoolde professionals die de hond voldoende hebben kunnen observeren en die voldoende achtergrondinformatie inzamelen. Ook dan moeten adviezen gemonitord worden en, indien nodig, aangepast op het individu.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, maart 2022. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Wellicht ook interessant:

Artikelen van HondenLot van A tot Z