Hondentraining - Corrigeren

Wat is corrigeren?

Corrigeren omvat alles wat zorgt dat gedrag onderbroken wordt, afneemt en/of stopt.

Gedrag dient (bij gezonde honden) een doel en voorziet honden in een eigen behoefte. Gezonde honden proberen via gedrag hun eigen welzijn te waarborgen en bevorderen waar mogelijk. Achter gezond hondengedrag gaan dus altijd hondenwelzijnsbehoeftes schuil. De hond wordt gemotiveerd door de eigen behoeftes. Datzelfde principe geldt voor gedrag wat honden niet laten zien. Als een hond iets niet (meer) doet, dan staat het gedrag niet meer in dienst van de behoeftes van de hond.

Correcties kunnen een hond leren dat bepaald gedrag niet (meer) welzijnsbevorderend is. De hond leert dat het gedrag geen voordelen oplevert (en energieverspilling is) of de hond leert dat het gedrag iets onprettigs oplevert, waardoor de hond het gedrag niet meer zal willen tonen.

Bovenstaande inzichten hebben ervoor gezorgd dat mensen in staat zijn om doelbewust (door mensen ongewenst) gedrag van honden te corrigeren.

Dit heeft geresulteerd in twee vormen van correcties die veelvuldig door mensen worden ingezet:

1: Het toedienen van iets onprettigs op het moment dat het gedrag plaatsvindt.

Voorbeeld: Een hond loopt aan de lijn en iedere keer als de hond trekt geeft de mens een harde ruk terug aan de riem. Dat levert de hond lichamelijk ongemak op (een pijnscheut), waardoor de hond het gedrag zal willen aanpassen om zichzelf te beschermen.

2: Het weghalen/uitblijven van voordelige gevolgen wanneer het (ongewenste) gedrag plaatsvindt.

Voorbeeld: Een hond loopt aan de lijn en iedere keer als de hond trekt stopt de mens met voortbewegen waardoor de trekkende hond wordt tegengehouden niet meer verder komt. Alleen wanneer de lijn slap hangt lopen ze verder. Hierdoor levert het trekken de hond geen vooruitgang op en kost het de hond verspilde energie, waardoor de hond het gedrag zal aanpassen om energie kunnen te besparen.

Het toedienen van iets onprettigs, levert een hond een vorm van ongemak op via het aanwakkeren van angst en/of lichamelijk ongemak/pijn.

Het weghalen/uitblijven van voordelige gevolgen, levert een hond ook een vorm van ongemak op, via frustratie/ een teleurgesteld gevoel.

Bij het toedienen van iets onprettigs wordt er alleen actie ondernomen op het ongewenste gedrag. Deze vorm is reactief en vergt een hele goede timing. 

Bij het weghalen van voordelige gevolgen wordt er eerst uitgezocht wat het ongewenste gedrag oplevert en dat voordeel wordt vervolgens afgenomen. Deze tweede vorm van corrigeren vraagt een proactieve denkwijze/aanpak.

Het is een misverstand om te denken dat deze vorm van corrigeren passief zou zijn. Dit misverstand komt voort uit het feit dat er in uitzonderlijke gevallen voor gekozen kan worden om een hond te corrigeren door middel van het negeren van de hond. Negeren, het wegnemen van menselijke reactie/aandacht, dat zou echter alleen effectief kunnen zijn als correctie wanneer de hond het gedrag uitvoert met als doel om aandacht van mensen te verkrijgen, maar dit is lang niet altijd het doel van de hond. In verreweg de meeste gevallen spelen er andere behoeftes. Mensen die ongewenst gedrag negeren zijn in de meeste gevallen dus niet effectief aan het corrigeren.

Een praktisch voorbeeld: een overenthousiaste hond hapt tijdens een trekspel niet in het trekspeeltje, maar in de hand van de menselijke spelpartner.

Het happen in de hand is voor de mens ongewenst gedrag.

Corrigeren door iets onprettigs toe te dienen: de mens kijkt de hond strak aan en schreeuwt precies op het moment van happen hard "UH! NEE” 

De hond stopt met het happen in handen omdat dit een intimiderende verbale bedreiging oplevert waarbij er angst wordt aangewakkerd.

Corrigeren door het uitblijven van voordelige gevolgen: de mens staakt het spel op het moment van happen en bergt het trekspeeltje op.

De hond stopt met happen in handen, omdat dit het leuke samenspel doet stoppen en het speeltje doet verdwijnen. Dit wakkert frustratie, teleurstelling aan.

Corrigeren versus hondenwelzijn

Vroeger werd er nauwelijks rekening gehouden met hondenwelzijn. Bij training en gedragstherapie lag de focus op het toedienen van onprettige gevolgen op ongewenst gedrag. Sterker nog, men was ervan overtuigd dat het noodzakelijk was om honden fysiek te straffen en/of te intimideren om gedrag te kunnen beïnvloeden.

Enkele voorbeelden van dergelijke correcties: harde rukken aan de riem, het actief inzetten van middelen die het dier fysieke pijn/angst/stress veroorzaken (bijv. slipkettingen of strak trekkende strop), intimiderende/bedreigende vormen van aanraking (tik, schop, prik, knietje, op de hond inlopen) of dreigende vormen van stem verheffing. („NEE!” „FOEI!” „UH UH!” „DENK EROM!”)

Inmiddels, met de kennis die er nu is over dierenwelzijn, wordt het toedienen van iets onprettigs op ongewenst gedrag afgeraden. Behalve dat dergelijke correcties een bedreiging kunnen vormen voor hondenwelzijn (dieren dienen vrij gehouden te worden van ongemak, fysieke pijn, geestelijke pijn, angst en stress), kleven er ook risico's aan op bedreigingen voor mensenwelzijn.

De correcties worden door de hond gekoppeld aan interactie met mensen waardoor de hond wantrouwen richting mensen ontwikkelt.
Wantrouwen richting mensen verhoogd het risico op agressie en agressieve reacties in interactie met mensen.
Honden die geregeld ongemak ervaren hebben een hoger risico op het vertonen van zorgelijk/ongewenst gedrag.
De hond kan tolerantie voor de correcties opbouwen, waardoor er steeds heftiger en zwaarder gecorrigeerd dient te worden. 
De hond kan de correcties ook koppelen aan andere aanwezige prikkels als dieren, mensen of kinderen die toevallig op dat moment in de buurt zijn.

Zo zijn er bijvoorbeeld gevallen bekend van honden die naar van alles en nogwat uitvallen aan de lijn, omdat zij constant negatieve associaties maken met hun omgeving vanwege pijnlijke rukken aan hun slipketting. Er zijn ook honden die in aanwezigheid van hun gezinsleden geen behoeftes meer durven te doen, omdat zij van hen een bedreigende reactie kregen toen zij een keer in huis plasten. Andere honden reageren agressief wanneer hun eigenaar zijn hand beweegt, omdat zij wel eens een tik van die hand gehad hebben. Met name binnen de gedragstherapie zijn er helaas eindeloos veel gevallen bekend waarvan de oorzaak te linken aan eerdere correcties waarbij de hond iets onprettigs kreeg toegediend.

Corrigeren versus aanleren

Bij corrigeren neemt gedrag af, maar leert de hond dus geen gewenst gedrag aan. Het aanleren van gewenst gedrag is alleen mogelijk door gewenst gedrag te belonen, want zonder prettige gevolgen op gedrag zal de hond dit gedrag hoogst waarschijnlijk niet vaker willen laten zien.

Je kunt de kans op het tot uiting komen van ongewenst/zorgelijk gedrag ook laten afnemen door de kans op het tot uiting komen van ander, gewenst gedrag te laten toenemen.

Een hond die heeft geleerd dat het heel sterk loont om rustig op vier poten op de grond te blijven staan bij binnenkomend bezoek, zal minder snel geneigd zijn om tegen binnenkomend bezoek op te springen, bijvoorbeeld. Een hond die heeft geleerd dat het heel sterk loont om tijdens het avondeten van het gezin op afstand in de mand te liggen, zal minder snel geneigd zijn om onder tafel te gaan lopen bedelen (waarbij het vaak ook nodig is dat op het bedelen daadwerkelijk niets volgt).

Aangeleerd gewenst gedrag kan niet alleen worden ingezet om het tot uiting komen van ongewenst gedrag te voorkomen, maar ook om ongewenst gedrag te onderbreken of te stoppen. Je kunt dus ook corrigeren met aangeleerd gewenst gedrag.

Zo kun je een hond bijvoorbeeld aanleren dat naar jou toe omdraaien op jouw signaal iets prettigs oplevert. Een hond die onderweg is naar een bereikbare schaal met kaasblokjes wanneer je ergens op visite bent, bijvoorbeeld, kun je op zo’n moment het signaal geven om om te draaien naar jou toe. Je hoeft dan dus niet te intimideren of dreigen met iets als "UH UH", maar je kunt ook een vriendelijk geluidje maken om je hond te laten omdraaien. Misschien verdient jouw hond daar dan wel een mini stukje (ongezonde, maar misschien wel lekkere) kaas mee, waardoor het nòg lonender zal worden om op jouw signaal te reageren.

Voor mensen betreft een dergelijke correctievorm (die voor de hond prettige verwachtingen aanwakkert) wel een flinke uitdaging. Als een hond aanstalten maakt om ongewenst gedrag te tonen, dan wakkert dit bij de mens ook emoties aan die hun menselijke gedragsreactie aandrijven! Denk aan angst of frustratie/woede. Het is heel dierlijk, begrijpelijk en normaal om dergelijke gevoelens af te reageren en om boos te worden of frustratie te uiten wanneer dingen niet gaan zoals wij willen. Of om uit schrik je stem te verheffen. Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarbij een hond plots een drukke straat oploopt. Wat is dan jouw eerste reactie?

Het is dus van belang om je te verdiepen in kennis over corrigeren en om je bewust te zijn van de gevolgen, risico’s en nadelen van sommige correctievormen. Ik hoop dan ook dat het de insteek van mensen zal zijn om nooit of in elk geval zo min mogelijk doelbewust bestraffend te reageren waarbij de hond iets onprettigs wordt toegedient.

Tegelijkertijd is het ook belangrijk om te realiseren dat wij zelf ook dieren zijn met een eigen emotionele belevingswereld. Hard oordelen over anderen is wat mij betreft dan ook een ongewenste vorm van corrigeren.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, september 2015. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Meer over training:

Artikelen van HondenLot van A tot Z