Frustratie

Naar mijn gevoel is dit nog een zeer onderbelicht onderwerp: frustratie bij honden. Ik vind dat zonde, want ik constateer binnen mijn vakgebied dat heel erg veel mensen problemen ervaren die veroorzaakt worden door frustratie gedreven gedrag van honden. Ik heb daarnaast een sterk vermoeden dat veel van deze problemen voorkomen zouden kunnen worden wanneer er vanaf jonge leeftijd en gedurende een hondenleven aandacht besteed zou worden aan het voorkomen en tijdig ombuigen van frustratie. Honden kunnen namelijk heel goed leren om veranderingen of beheersing op een door mensen gewenste manier te verwerken, met plezier! In dit artikel leg ik uit wat frustratie bij honden inhoudt, hoe je het zou kunnen herkennen, welke problemen er door kunnen ontstaan, mogelijke oorzaken en tips m.b.t. wat je zou kunnen doen om frustratie bij honden te voorkomen.

Frustratie - wat is dat?

Het omvat een overlevingsmechanisme (ook wel ‘emotie’ genoemd) die binnen het hondenbrein kan worden geactiveerd. Hierop volgt gedrag wat voor de hond als (overlevings)doel heeft: het behouden of verkrijgen van voorspelbaarheid en controle over eigen belevenissen of het verkrijgen of behouden van bronnen die voor de hond van grote waarde zijn (bij ‘bronnen’ kun je denken aan zaken als voedsel, comfort, speeltjes, aandacht, etc…).

Frustratie kan in het hondenbrein geactiveerd worden wanneer:

voorspelbaarheid voor de hond ontbreekt (er is sprake van onduidelijkheid en/of teleurstelling),
wanneer de hond controle over eigen belevenissen verliest of hierin beperkt wordt (denk bijvoorbeeld aan beperkt worden in bewegingsvrijheid via geblokkeerde toegang of wanneer een hond is aangelijnd), of
wanneer er beperkingen ontstaan of dreigen te ontstaan m.b.t. toegang tot bronnen die voor de hond van grote waarde zijn (bijvoorbeeld wanneer een hond met een bal speelt en een ander dier benadert diezelfde bal…of kluif…of aandacht/eten-gevend persoon, etc..)

Hoe herken je frustratie bij honden?

Hiervoor is het belangrijk om de omstandigheden waarin het gedrag plaatsvindt deskundig onder de loep te nemen (schakel bij twijfel dan ook altijd een bijgeschoolde professional in). Wanneer het gedrag te linken is aan bovenstaande omschrijvingen (gebrek aan: voorspelbaarheid, controle over eigen belevenissen of toegang tot waardevolle bronnen), dan is de kans groot dat er sprake is van frustratie. Hoewel iedere hond een uniek individu is en elke hond anders kan reageren wanneer er sprake is van frustratie, bestaan er wel herkenbare gedragingen die regelmatig aan frustratie gelinkt worden. Deze omschrijf ik in de volgende alinea.

Frustratie gedreven probleemgedrag

Frustratie gedreven gedrag wordt door mensen vaak omschreven als: drammen, opdringerig, teleurgesteld en boos. Daarnaast zijn er nog veel mensen die het omschrijven als dominant gedrag (een term die ik persoonlijk liever niet gebruik, lees hier waarom).

Hieronder noem ik een aantal gedragingen die gelinkt zouden kunnen worden aan frustratie, maar let op: elke hond is uniek, alleen een gedragsomschrijving is nooit genoeg voor een diagnose (gedrag=geen diagnose). Onderstaand gedrag kan bij honden dus ook andere oorzaken hebben.

Vocaliseren: aanhoudend blaffen, jammeren, piepen, janken, huilen.
Slopen: lijnen kapot bijten tijdens het wandelen (happen in de lijn), maar ook slopen in huis
Fysiek trekken en duwen: trekken aan de lijn, tegen dieren (o.a. mensen, honden) opspringen of aanduwen.
Druk doen/stress ontlading: overmatig opgewonden gedrag (wat zich via stress ontlading kan uiten in o.a. berijden of druk rondjes rennen)
Agressie & intimidatie: grommen, dreigen, happen, aanvallen, bijten

Mogelijke oorzaken

Wanneer er gekeken wordt naar het verleden van een hond kan het volgende meespelen m.b.t. het risico op frustratie:

Gebrek aan interactie met moeder/broers/zusjes waardoor een gebrek aan sociale vaardigheden ontstaat
Gebrek aan voorspelbaarheid, geen consequente gevolgen op gedrag
Gebrek aan beloningen voor gewenst gedrag (waardoor de hond niet heeft geleerd wat gewenst is)
Gebrek aan training waarbij de hond actief beloond is voor beheerst en afwachtend gedrag
Totale overdaad aan fysiek blokkerende beperkingen

Wanneer er gekeken wordt naar actuele oorzaken kan het volgende meespelen:

Gebrek aan mentale stimulatie (verveling)
Vermoeidheid (te veel inspanning)
Fysieke blokkade/tegenwerking (aanlijnen, wegduwen, blokkeren)
Gebrek aan controle over eigen belevenissen
Grote honger of dorst
Onverwachte gebeurtenissen
Gebrek aan- of afwezigheid van sociale interacties

Tips om frustratie bij honden te voorkomen

Doel is om honden te leren dat zij alternatief gewenst gedrag met succes kunnen inzetten bij veranderlijke situaties.

Let op: indien je vermoedelijk aan frustratie gedreven probleemgedrag wil werken met jouw hond dan is begeleiding van een bijgeschoolde professional sterk aan te raden, want de aanpak kan verschillen per hond (iedere hond is uniek).

Belangrijk: je hoeft een hond niet te pesten of te frustreren om een hond weerbaar te maken voor frustratie! Sterker nog, dit zou averechts kunnen werken. Het is dan ook van groot belang dat je de hond actief beloond bij gewenste reacties op veranderingen, bijvoorbeeld door een gewenste vorm van ingehouden ontspannen gedrag op te volgen met iets wat de hond prettig vindt en door als startpunt altijd eerst een omgeving te creëren waarin de hond succes zal behalen.

Een ander punt van aandacht is: let op de beloningsvorm. Deze zal per hond kunnen verschillen. (Lees hier eventueel ook meer over: creatief belonen).

Start tijdens het aanleren van oefeninen altijd op een punt waarbij de hond gemakkelijk succes behaalt (beloningen scoort). Lopen jullie vast tijdens het aanleren van oefeningen (miscommunicatie), verander dan z.s.m. de criteria en geef de hond signalen die wel op te volgen zijn.
Oefen op zelfbeheersing, waarbij een hond actief beloond wordt voor het tonen van afwachting in de vorm van rustig, ontspannen gedrag. Dit wordt geleidelijk aangeleerd en start niet op een punt waarbij de hond 'zelf moet uitzoeken' dat beheersing loont. Maak als trainer liever geen gebruik van 'extinctie' (waarbij je ongewenst gedrag laat uitdoven door niet te belonen), dit is niet nodig! Start in een fase waarin de hond zo snel mogelijk kan worden beloond (ik herhaal nogmaals: dit betreft dus uitgewerkte oefeningen op maat).
Aanleren en actief belonen van ingehouden lopen (ook wel ‘wandelen zonder trekken’ genoemd)
Barrière training: waarbij een hond leert om zelfstandig ontspannen te kunnen verblijven op afstand of achter een hekje
Oefeningen met functionele beloningen, waarbij je gebruik maakt van iets wat een hond graag wil om gewenst gedrag mee te bekrachtigen (bijvoorbeeld: de hond wil graag door een hek. Jij vraagt de hond om eerst oogcontact te maken en beloont dit gewenste gedrag vervolgens door ‘vrij’ te geven en het hek te openen. Ook wel bekend als ‘oma’s regel’: eerst je bord leeg eten, daarna krijg je een toetje.)
Leer de hond een signaal die aangeeft dat er niets verwacht hoeft te worden, bijvoorbeeld “klaar” en pas dit signaal consequent toe op momenten dat dingen op zijn of interacties stoppen.
Voerpuzzels of zoekspelletjes waarbij een hond geleidelijk leert om zelfstandig problemen op te lossen (start op een voor de hond gemakkelijk niveau en maak puzzels of zoekspellen langzaam uitdagender voor de hond waardoor de zelfbeloning langzaam verder wordt uitgesteld).

In de ideale wereld leren pups vanzelf om frustratie te verwerken en voorkomen via normale interacties met hun omgeving. Toch is het zeer raadzaam om pups en honden actief te leren om teleurstellingen/veranderingen op een gewenste manier te verwerken. Dit voorkomt niet alleen probleemgedrag, het is ook van groot belang voor hondenwelzijn.

Geschreven door Liselot Boersma, gedrag & welzijn deskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, augustus 2018. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Referenties:

Wright, B. (2016) ‘Learning Frustration Tolerance’, Barks from the Guild, pp. 21-23
Zulch, H. & Mills, D.S. (2012). Life Skills for Puppies