Lichaamstaal van honden

Honden zenden continu signalen uit die informatie bieden over hun intenties en hun emotionele gesteldheid. Zij doen dit onder andere via lichaamstaal. De lichaamstaal van een hond omvat de stand van elk lichaamsdeel. Zowel afzonderlijk als in het geheel genomen. Zowel in stilstand als in beweging. Vanaf het puntje van een hondenneus tot aan het uiterste topje van de staart en vanaf de tenen tot aan de oren. Zelfs de stand van losse haren.

Als je op het internet op zoek gaat naar informatie over de lichaamstaal van honden, dan kun je stellige beweringen tegenkomen. Het is mede hierdoor dat ik het belangrijk vind om er op mijn website ook op in te gaan.

Wanneer je de beste begeleiding aan jouw hond wilt kunnen bieden, dan is het belangrijk dat je inzicht krijgt in de communicatievormen van jouw hond en die van honden in het algemeen. Een goede interpretatie van lichaamstaal kan miscommunicatie en eventuele escalatie voorkomen.

Sommige signalen die honden afgeven zijn duidelijk zichtbaar. Andere zijn subtiel of van zeer korte duur en daardoor makkelijk te missen. Een goede betekenis geven aan de lichaamstaal van honden kan complexer zijn dan verwacht. Het is dan ook niet verrassend dat er nog steeds nieuwe ontdekkingen worden gedaan over dit onderwerp.

Het is belangrijk om open te blijven staan voor nieuwe informatie over dit onderwerp. Wanneer ik nieuwe inzichten opdoe, zal ik deze pagina aanpassen, zodat de informatie up to date blijft.

Hieronder zal ik ingaan op een aantal veelvoorkomende stellingen die lang niet altijd kloppen. Wanneer je op zoek bent naar stellige beweringen, dan ben je hier niet op het juiste adres. Ik wil juist de nuances uitlichten.

Feit of fabel?

Fabel: honden met een hoge houding (verhoogde staart/oren extra naar voren gericht/gewicht naar voren) zijn sowieso zelfverzekerd.

Dit wordt door veel mensen (waaronder ook professionals) beweerd, maar gaat in de meeste gevallen te kort door de bocht en kan zelfs onjuist zijn. Een hond die zelfverzekerd is zal bij nieuwe ontmoetingen niet de noodzaak voelen om zich groter te maken richting anderen. Zelfverzekerde honden zijn eerder ontspannen en weinig onder de indruk. Een hond die zijn houding stijf maakt en verhoogt, probeert te imponeren en uit zich eerder gespannen dan zelfverzekerd.

De juiste interpretatie hangt af van de context en de onderliggende emotie kan per situatie verschillend zijn. Zo kunnen honden hun staart ook hoger dragen dan anders wanneer zij zich bedreigd voelen. Een hoge staart kan ook een teken van positieve opwinding zijn. Honden kunnen hun oren extra naar voren richten wanneer zij meer informatie willen vergaren over datgene waar ze naar toe gericht zijn (alert). Het willen opnemen van extra informatie kan ook aan de orde zijn wanneer honden zich onzeker voelen. Meer informatie geeft meer overzicht. Wanneer je in zo’n geval bovenstaande stelling aanhangt, dan zit je er compleet naast.

Fabel: een hond die kwispelt is sowieso blij.

Ook deze stelling is in lang niet alle situaties juist. Zo kunnen honden die in een agressief gevecht belanden ook druk kwispelen. Een hond kan kwispelen vlak voordat hij aanvalt of tijdens de jacht bij het ruiken van prooi. Een hond kan ook kwispelen terwijl hij heel onzeker is of gemengde/conflicterende gevoelens ervaart.

Er bestaan vele vormen van kwispelen. Kwispelen met ontspannen spieren en een ontspannen lichaam waarbij de kont heen en weer wiegt en de staart alle kanten op zwiept. Of een zeer gespannen, stijve kwispel. Een staart kan cirkelvormig rondgeslingerd worden als een soort propeller. Een hond kan ook zijwaarts kwispelen waarbij het schijnbaar ook nog uit kan maken welke kant er op gekwispeld wordt. Elke vorm van kwispelen dient zijn eigen communicatieve doel en dat is lang niet altijd blijdschap. Feit: kwispelen omvat een vorm van emotionele opwinding waarbij het type emotie kan verschillen per individu en per situatie.

Fabel: wanneer de oren naar achteren gedrukt worden, is een hond sowieso bang.

Ook deze stelling is lang niet altijd juist. Zo kunnen honden dit ook laten zien wanneer zij graag contact willen en een conflict willen vermijden, of wanneer zij een zeer vriendschappelijke ontmoeting aangaan. De oren naar achteren drukken hoeft dus niet altijd een teken van angst te zijn. De oren kunnen ook naar achteren draaien wanneer een hond voor zich uit iets interessants bekijkt en ondertussen achter zich geluiden opvangt.

Fabel: een hond die op zijn rug draait is sowieso bang.

Dit is zeker niet altijd het geval. Er is onlangs nog een onderzoek* verschenen over honden die op de rug draaien tijdens spel, waarbij er geen link met angst te leggen viel. Er zijn ook honden die op hun rug draaien, omdat zij zich ontzettend ontspannen voelen, of omdat zij het heerlijk vinden wanneer zij op hun buik gekroeld worden, bijvoorbeeld. Echter, een hond kan ook op de rug draaien om conflict te vermijden en om aan te geven dat interactie juist ongewenst is. Het hangt van de situatie af.

Fabel: een hond die borstelt is sowieso agressief en bereid om een conflict aan te gaan.

Borstelen, waarbij de rug- en nekharen van een hond overeind komen te staan, kan vergeleken worden met mensen die plots kippenvel krijgen (als wij een vacht op onze armen zouden hebben, dan zou dat op zo’n moment ook borstelen). Het betreft een reflex die meestal voortkomt uit een scheut opwinding/spanning. Deze spanning hoeft zeker niet gelinkt te zijn aan agressie. Een hond die geschrokken is kan ook plots borstelen. Een hond die nieuwe ontmoetingen aangaat kan hierbij ook borstelen en deze borstel kan 'ontdooien' zodra er rustig contact heeft plaatsgevonden en de hond herstelt. Sommige honden borstelen ook tijdens heftig spel waarmee opgebouwde spanning ook weer ontladen kan worden en de borstel wegtrekt. Het omvat een uiting van plotse spanning, waarbij de onderliggende emotie verschillend kan zijn per situatie. Uiteraard kan spanning een voorbode zijn voor het risico op agressie, maar een borstel kan ook opkomen bij andersoortige intenties. Zoals met alles is de beste reactie ook hier: het hangt er vanaf.

Lichaamstaal interpreteren - een paar richtlijnen

Hoe ziet jouw hond er uit?

Voor een goede interperatatie moet je in de eerste plaats rekening houden met vaststaande uiterlijke kenmerken van de hond. En binnen de diersoort hond bestaat nogal wat variatie met honderden verschillende rassen en types.

Er bestaan bijvoorbeeld honden die hun staart in ontspannen modus ook recht omhoog kunnen dragen (Beagles doen dat vaak, bijvoorbeeld), of waarvan de staart als een krul over de rug staat (o.a. Basenji’s). Er zijn ook honden waarvan de staart juist laag staat en soms zelfs naar binnen krult wanneer de hond echt ontspant (dit is bijvoorbeeld bij veel windhonden het geval). Dit heeft uiteraard invloed op de interpretaties van de communicatie van deze honden. Toch kan ook een Beagle de staart ook over de rug spannen en kan een windhond de staart nog dieper tegen de buik aan drukken.

Dergelijke uitzonderingen gelden niet alleen voor de staart. Er bestaan ook honden met een strook haargroei op de rug die in de tegengestelde richting groeit (o.a. Ridgebacks), waardoor het lijkt alsof ze borstelen terwijl dit niet het geval is. Er zijn ook honden met rimpels in het gezicht waardoor het lijkt alsof ze continu fronsen (o.a. Sharpei), wat voor honden ook een teken van spanning kan zijn.

Zo kan het tussen honden onderling ook wel eens lastig zijn om elkaar te 'lezen'.

Voor de betrouwbaarheid van een interpretatie over de lichaamstaal van een specifieke hond (elke hond is uniek), is het vaak nodig dat je de hond voor een wat langere tijd hebt kunnen observeren, zodat je rekening kunt houden met de vaststaande uiterlijke kenmerken van de hond.

Context en prikkel(s)

Als er iets belangrijk (doorslaggevend) is bij het analyseren van lichaamstaal, dan is het wel de context waarin de uitingen plaatsvinden en de prikkel(s) waar de hond op reageert. Wat gebeurt er op dat moment in de omgeving? Wat neemt de hond waar (bedenk dat ook geur en feromonen een rol kunnen spelen)? Wat is de geschiedenis van deze hond? Wat zijn de gevolgen van de uitingen? Wat ging er aan de uitingen vooraf?

Vaak zendt een hond niet één signaal uit, maar vindt er een hele reeks van opeenvolgende signalen plaats en pas wanneer je de hele reeks hebt kunnen waarnemen kun je er een betrouwbare inschatting over vormen.

Foto’s en plaatjes of korte video fragmentjes kunnen een hele kleine indicatie geven, maar zonder betrouwbare informatie over de hond, de context en eventuele prikkels die in het spel zijn, kun je helemaal niet betrouwbaar interpreteren.

Spanning versus ontspanning

Wanneer je jouw eigen hond lang hebt kunnen observeren, dan kun je leren inschatten wanneer jouw hond gespannen of ontspannen is. Los van de onderliggende emoties (die verschillend kunnen zijn), kan dit al veel informatie geven over de gesteldheid van jouw hond.

Een hond die ontspannen is zal het lichaam ook ontspannen dragen, dus losjes, met een zachte ovale oogvorm en een zwabberend lijf (een kleine 'swing' in de tred). Bij ontspannen hijgen zijn de mondhoeken rond, de wangen slap en hangt de tong losjes uit de bek.

Een hond die gespannen is, zal de spieren ook spannen, dus je ziet dan vaak een strakkere lichaamshouding, wat stijvere bewegingen ('stijve poten'). De ogen worden wat harder, groter en/of ronder (bij angst krijgt een hond ook grotere pupillen of kan er oogwit getoond worden). Sommige honden gaan ook echt trager bewegen (sluipen). Bij gespannen hijgen (van stress) zijn de mondhoeken vaak heel hoekig en lang naar achteren in het gezicht gerekt; haast als een ongemakkelijke grijns ('the joker'), waarbij er rimpels om de wangen komen te staan. De tong ligt stijf in de bek en steekt soms uit als een soort lepeltje, strak gespannen. Ook kan een hond fronsen, waarbij er rimpels op het voorhoofd tussen de ogen komen te staan. Het zwierige gewiebel in de bewegingen maakt plaats voor een rechte, strakke rug. Dit zijn allemaal tekenen van spanning.

Stress-signalen

Honden tonen vaak geritualiseerde signalen waarmee zij bijvoorbeeld kunnen aangeven dat zij zich niet op hun gemak voelen. Deze signalen (ook wel conflictsignalen of kalmerende signalen genoemd) kunnen door alle honden worden getoond, ongeacht het ras of type. Veel voorkomende signalen zijn gapen, wegkijken (de kop afwenden) en tongelen (waarbij de tong over de neus/lippen gehaald wordt). Ook deze signalen dienen binnen de context gezien te worden. Zo kan een hond ook gapen van moeheid en ook de bek aflikken wanneer de neus ergens in gestoken is geweest of wanneer er net iets is gegeten of gedronken. Wanneer een kind een hond aan het 'knuffelen' is en de hond begint de bek af te likken en kijkt weg, dan kun je met behulp van de context aannemen dat het stress-signalen betreft en adequaat reageren. Wanneer je met jouw hond aan het wandelen bent en je een grote hondengroep tegemoet komt, waarop jouw hond stopt met lopen en een voorpootje optilt, dan kun je dit interpreteren als een stress-signaal en afstand nemen. Dit zijn maar een aantal voorbeelden die aangeven dat het niet zozeer het losstaande signaal, maar eerder de context is, die meer duidelijkheid kan bieden.

*meer lezen over het onderzoek naar honden die op de rug draaien tijdens spel? Klik hier.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, oktober 2015. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Wellicht ook interessant om te lezen: stress-signalen herkennen

Meer lezen m.b.t. gedragstherapie:

• Diensten en tarieven
• De psychobiologische benadering
• Onzichtbare invloeden
• Altijd oplossingen garanderen, is dat eerlijk?
• Angst is geen gedrag
  
• Stress signalen herkennen
• Verlatingsangst
• Agressie
• Het effect van de hondenriem op gedrag
• Emoties
• Honden en Kinderen
• Frustratie
• Management