Kan een hond zich schuldig gedragen? 

Er verschijnen nog steeds vele verhalen, foto's en filmpjes over honden die zich duidelijk schuldig gedragen. Beelden van zogenaamd schuldig gedrag worden gretig gedeeld. Veel mensen vinden het vermakelijk om te zien hoe honden wegduiken of met een bepaalde blik naar hun gezinslid kijken wanneer deze hen met de camera benadert. In de meeste gevallen is er voorafgaande aan de opname iets gesloopt of opgegeten door de hond. De mens komt vervolgens de kamer binnen en zegt iets in de trend van: “Wie heeft dit gedaan? Ben jij stout geweest? Je gedraagt je duidelijk schuldig!"

Vaak kijkt de hond met een schuine blik waarbij oogwit te zien is, de oren zijn naar achteren gedrukt en/of de hond toont zich in een gebogen/verlaagde houding. Signalen die door deze mensen geïnterpreteerd worden als schuldig gedrag.

Is dat echt zo, of speelt hier iets anders? Dit vroegen wetenschappers zich jaren geleden ook al af en zij besloten hier onderzoek naar te doen. In 2009 verschenen er resultaten van een experiment. Om zeker te weten dat die beweringen klopte, werd er in 2014 nog een onderzoek gedaan. Uit beiden onderzoeken volgde een duidelijke conclusie: het typerende gedrag wat honden op dergelijke momenten laten zien is niet verbonden aan voorafgaande door mensen ongewenste gebeurtenissen. Het wel of niet bestaan van schuld heeft geen enkele invloed op het gedrag. Wat speelt er dan wel?

Een korte samenvatting van het experiment uit 2009:

De vraag was of honden zich daadwerkelijk schuldig kunnen gedragen, of dat er sprake is van projectie van menselijke gevoelens op honden (antropomorfisme). In totaal namen er 14 honden en eigenaren deel aan dit experiment. De honden kregen de mogelijkheid om ongewenst gedrag te tonen in de afwezigheid van hun eigenaren. De eigenaren wisten niet of de hond daadwerkelijk schuldig was of niet; zij konden alleen het bewijs zien bij terugkomst. Dat bewijs werd echter bewust gemanipuleerd door medewerkers van het experiment. De reacties van de honden op hun terugkerende eigenaren werden vastgelegd. Uit dit onderzoek bleek dat de daadwerkelijke schuldvraag geen enkele invloed had op het gedrag van de honden. Of de hond nu wel of niet het ongewenste gedrag had vertoond, dit had geen invloed op de manier waarop de eigenaar werd begroet. Sommige honden lieten het schuldige gedrag zien zonder dat zij daadwerkelijk iets verkeerd gedaan hadden. Anderen gedroegen zich vrolijk terwijl zij wel iets hadden gedaan wat ongewenst was. Verder was het opvallend dat honden het schuldige gedrag aanzienlijk vaker inzette wanneer hun eigenaren dachten dat de hond schuldig was en hierbij hun hond vervloekten of de hond op een beschuldigende toon aanspraken. Deze resultaten zijn een duidelijke indicatie dat het gedrag wat mensen interpreteren als schuldig, eerder gedrag is wat te omschrijven valt als een angstreactie op de manier waarop de mens de hond benadert.

Een korte samenvatting van het onderzoek uit 2014:

De vraag was wederom of het schuldige gedrag daadwerkelijk gelinkt was aan schuld, of dat dit gedrag ook werd ingezet wanneer de hond onschuldig was. Er werd extra goed gekeken naar de invloed van het wel of niet aanwezige bewijs van de daad en naar het gedrag van de eigenaren van de honden. Er werden diverse situaties in scene gezet. Aan dit onderzoek namen 69 hond-eigenaar combinaties deel. De omgeving van de hond werd gemanipuleerd en er was sprake van beschikbaar voedsel wat niet opgegeten mocht worden. De resultaten van het onderzoek bevestigde wederom dat het gedrag van de hond bij binnenkomst van de eigenaar niet gelinkt was aan het wel of niet bestaan van daadwerkelijke schuld. Ook bleek er nogmaals een duidelijke indicatie te zijn dat het gedrag wel gelinkt was aan de reactie van de eigenaren op de hond. Wanneer een eigenaar de hond op een beschuldigende toon toesprak of wanneer de eigenaar een negatieve houding/toon aannam, dan toonden de honden eerder het typisch schuldige gedrag.

Schuldig?! Angstig!

Honden zijn in staat om zelfs de meest subtiele signalen van mensen op te vangen. Een frons, een licht teleurgestelde blik, een licht geïrriteerde toon, een ietwat voorover gebogen houding of ogen die net iets harder staren dan anders, de geur van emotionele opwinding (stress). Het betreft allemaal signalen die de reactie van de hond sterk kunnen beïnvloeden. Honden zijn over het algemeen genomen conflictvermijdende dieren. Wanneer zij zich bedreigd voelen (angst) in interactie met een ander, dan kunnen zij proberen om verdere escalatie te voorkomen door conflictsignalen te tonen (ook wel eens kalmerende signalen of stress-signalen genoemd).

Wanneer je de woonkamer inloopt en de bank is compleet verwoest, dan is het moeilijk om niet op zijn minst teleurgesteld te reageren. Wanneer je jouw hond vervolgens op een geïrriteerde of beschuldigende manier benadert, dan is de kans zeer groot dat de hond hier conflictvermijdend op zal reageren. Wanneer je de hond echt intimideert door met een harde blik te staren, voorover te buigen en misschien zelfs je stem te verheffen, dan is de kans groot dat de hond angstig zal reageren. De blik afwenden, oogwit laten zien, de houding verlagen, de staart tussen de benen, de oren naar achteren, het zijn allemaal signalen die wijzen op gevoelens van angst en conflict. Het typische gedrag betreft dus een reactie op de mens en dit staat compleet los van eerdere gebeurtenissen (de schuldvraag).

Honden zijn wel in staat om verbanden te leggen tussen gebeurtenissen en gevolgen. Zo zou een hond ook kunnen leren dat de binnenkomst van mensen onprettige gevolgen (in de vorm van een beschuldigende toon) kan hebben. Zo kunnen zij ook anticiperen op een intimiderende reactie, wanneer er in het verleden dergelijke reacties hebben plaatsgevonden. Dit kan verklaren waarom honden het de-escalerende gedrag soms ook al inzetten, voordat een mens weet wat er gespeeld heeft. De hond reageert in zo'n geval vanuit leerervaringen, maar nog steeds met als insteek: conflictvermijding en dit is dan nog steeds niet gerelateerd aan de schuld-vraag, maar aan eerdere leerervaringen met mensen.

Het aanwakkeren van angst- en conflictgevoelens bij honden kan het dier aantasten in zijn welzijn. Probeer gefrustreerde reacties te voorkomen en schakel bij problemen en/of zorgen de hulp in van een deskundige, bijgeschoolde professional die goed afgestemd welzijnsgericht advies kan opstellen..

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, februari 2016. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Meer opvallende vragen:

• Waarom eten honden gras?
• Waarom rijden/bestijgen honden?
• Plat op de grond liggen, is dat spel?
• Trekspel, wel of niet doen?
• Hond op de rug, onderdanig?
• Zijn honden kleurenblind?
• Weet jouw hond hoe laat het is?
• Waarom is het straffen van honden zo populair onder mensen?
• Feromonen - wat weten we?
• Diensten van HondenLot

Referenties:

• Horowitz, A., 2009. Disambiguating the “guilty look”: Salient prompts to a familiar dog behaviour.
• Ostojic, L. et al., 2014. Are owners’ reports of their dogs’ ‘guilty look’ influenced by the dogs’ action and evidence of the misdeed?