Hondentraining - Belonen

Wat is een beloning?

Bij het woord beloning zal je waarschijnlijk denken aan iets wat voor de ontvanger prettig aanvoelt. Bij gedagsleertheorieën ligt de nadruk echter niet op de ervaring van het dier, maar op de ontwikkeling van het gedrag. Binnen de gedragsleer (theoretisch, mechanisch) spreekt men dan ook liever over bekrachtiging dan over beloning.

Een beloning omvat in verreweg de meeste gevallen iets wat mensen aanbieden met als doel om bepaald gewenst gedrag te bekrachtigen. Echter, of dit ook echt het geval is, dat weet je eigenlijk pas nadat de beloning gegeven is (en dus niet van tevoren!). Lang niet alles wat mensen aanbieden als een beloning zorgt ook echt voor een toename van het gedrag.

Een bekrachtiger omvat alles wat ervoor zorgt dat gedrag toeneemt, versterkt en/of herhaald wordt.

Hoe een dier de bekrachtiging ervaart, dat is voor de gedragsleertheorie niet relevant.

Er kan dus een wezenlijk (en emotioneel) verschil bestaan tussen het woord bekrachtiger en het woord beloning.

Toch wil ik mij in dit artikel wel richten op het ietwat emotioneel beladen en vooringenomen woord beloning, omdat dit in de volksmond het meest wordt gebruikt.

In dit artikel zijn beloningen zaken die ervoor zorgen dat het gedrag toeneemt (bekrachtiging) én die de hond prettige ervaringen opleveren.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken (die meteen droge hondenkoekjes gaan halen in de winkel), bestaan er vele verschillende vormen van beloning. Een beloning hoeft niet altijd voer te zijn.

Via gedrag en lichaamstaal kan de hond aangeven wat voor hem/haar een beloning is. Een beloning kan bestaan uit prettige gevolgen, prettige gevoelens of andere gewenste zaken die uit het gedrag voortkomen.

Wat is een beloning voor jouw hond?

Indien je het gedrag van honden wil beïnvloeden via training, dan is het essentieel om uit te zoeken wat de beste beloningsvorm is, en die kan verschillen per hond en per situatie. Een aantal veelvoorkomende voorbeelden van beloningen zijn:

Eetbare versnaperingen (let op: smaken verschillen! Van droge koekjes tot worst, gekookte kip, gedroogd hart, kluifjes, etc., maar ook van paardenpoep tot rottend afval.)
Sociale interactie: vormen van aandacht/reacties van dieren (inclusief mensen)
Snuffelen (het kunnen vergaren van informatie)
Achtervolgen/jagen (rennen, graven, speuren, apporteren)
Spelen
Vrijheid/toegang (bijv. een lijn die losgekoppeld wordt of deuren die open gaan)
Iets vasthouden of slopen (trekspeeltje, een prooi, een knuffeltje, etc)
Het verdwijnen van en/of het vergroten van de afstand tot onprettige zaken (waarbij de hond bepaalt wat onprettig is, bijv. een stofzuiger, een postbode, een voorbijganger, een andere hond, etc.)

Soms is een beloning voor een hond iets anders dan wat je had verwacht.

Voorbeeld: tijdens een wandeling raakt een hond geïnteresseerd in de geur van paardenpoep. De hond benadert en besnuffelt de poep. De menselijke gezinsleden van deze hond reageren hier direct op door er op af te rennen en te schreeuwen. Deze hond ervaart de reactie van deze mensen als een beloning (sociale interactie) en ziet het als een speelse achtervolging die ingezet wordt. De volgende keren zoekt de hond alle paardenpoep op die hij tegenkomt en de hond neemt af en toe een stukje in de bek om lekker mee weg te rennen wanneer de gezinsleden achter hem aankomen.

Dit voorbeeld geeft de complexiteit aan van de ontwikkeling van gedrag. Waar deze mensen denken dat de paardenpoep de beloning is voor de hond, kan de beloning voor de hond ook de reactie van de mensen te zijn, sociale interactie.

De waarde van een beloning staat niet vast

Elke hond heeft zijn eigen voorkeuren en behoeftes die per situatie kunnen verschillen. Wat in de ene situatie voor de hond als een beloning ervaren wordt, kan in een andere situatie ineens totaal geen waarde meer hebben, omdat er misschien wel iets beters te halen valt of omdat het brein een totaal andere prioriteit heeft waardoor de aandacht op iets anders gericht blijft.

Bij hondentraining moet je hier rekening mee houden. In de tuin komt een hond misschien wel op jouw signaal wanneer je dit hebt aangeleerd door te belonen met droge hondenkoekjes, maar in het bos zal jouw eerder ingezette beloning wellicht minder interessant zijn voor de hond. Wellicht zal je de oefening in het bos opnieuw moeten aanleren, maar dan door gebruik te maken van uitdagend speelgoed of hoogwaardige voertjes zoals gedroogde stukjes vlees.

De veranderlijke waarde van beloningen kan het beïnvloeden van hondengedrag ingewikkelder kan maken dan gedacht.

Belonen versus omkopen

Doordat belonen gedrag kan motiveren en bekrachtigen, is het strategisch inzetten van beloningen de meest effectieve manier om gedrag van honden te beïnvloeden of om gedrag aan te leren. Dit vergt kennis over het hanteren van de juiste timing en vorm van beloning.

Een van de meest gehoorde tegenargumenten van mensen die terughoudend zijn ten opzichte van het inzetten van beloningen bij hondentraining is: "Je hond belonen voor gedrag is hetzelfde als omkopen”. Maar omkopen is iets anders.

Omkopen is eigenlijk iets wat alleen tussen mensen onderling kan spelen en iets wat een menselijk oordeel omvat, waarbij de omkoper in de ogen van mensen oneerlijke voordelen krijgt (een vorm van sociale corruptie).

Een hond leeft niet via de sociale waarden en normen die mensen zichzelf hebben opgelegd binnen hun eigen sociale groepen. Honden zijn daar niet mee bezig. Honden proberen zichzelf vooral te voorzien in eigen behoeftes en het is in mijn ogen dan ook heel vreemd om te denken dat een hond zich zou laten omkopen.

Misschien kan ik deze kritische mensen tegemoet komen door het volgende voor te houden, gerelateerd aan hondentraining:

Omkopen: de hond ziet altijd eerst de beloning, voert alleen daarna en daarom het gewenste gedrag uit in verwachting van die beloning. Dit gedrag zal alleen tot uiting komen wanneer de hond zeker weet dat er een beloning aanwezig is. Als er door de hond geen beloning wordt waargenomen, wordt het gedrag niet getoond. Het zou kunnen dat mensen dit met omkoping willen vergelijken.

Belonen: De hond voert gewenst gedrag uit (dit kan op eigen initiatief zijn of op een signaal van de mens) en ontvangt vervolgens een beloning uit een onverwachte hoek. Dit gedrag wordt op den duur herhaald, omdat de hond een kans op een beloning op het gedrag verwacht, maar niet zeker weet of het gaat komen en waar het vandaan zal komen.

Training gebaseerd op beloningen die (ook) uit onverwachte hoek komen levert zeer goede resultaten op. Dit heeft o.a. te maken met het verwachting/kans-aspect. Het brein voorspelt de beloning en reageert soms al met gelukmakende stofjes voordat de beloning daadwerkelijk verwerkt wordt. Zo kan alleen de kans op een prijs al een prettig gevoel opleveren. Bij mensen is dit overigens ook het geval; vandaar dat gokken verslavend kan zijn. Het is wel belangrijk dat de beloning (de prijs) dan ook wel echt af en toe tevoorschijn komt (let op: de jackpot van de loterij moet voor dit effect wel af en toe vallen).

Het gebruik maken van beloningen bij hondentraining omvat dus veel meer dan het creëren van koekjesverslaafden of omkoping. Beloningen kunnen sterk variëren in vorm. Gelukkig is er steeds meer kennis beschikbaar voor mensen die willen leren hoe je beloningen op een effectieve manier kunt inzetten bij hondentraining.

Geschreven door Liselot Boersma, welzijnsdeskundige (PgDip CABW) en eigenaar van HondenLot, september 2015. Copy paste/directe overname van teksten of afbeeldingen is zonder schriftelijke toestemming niet toegestaan. Het delen van de URL van deze website pagina is wel toegestaan en wordt op prijs gesteld.

Meer over training:

Artikelen van HondenLot van A tot Z